راز کم ‌سو شدن فراغول‌های سرخ برملا شد

فراغول‌ها، ستارگانی بسیار ناپایدار با جرمی بین ده‌ها تا صدها برابر خورشید هستند و در واقع درخشان‌ترین و پرجرم‌ترین ستارگان موجود در کهکشان‌ها به حساب می‌آیند که پس از انفجار ابرنواختری، به شکل سیاه‌چاله به زندگی خود ادامه می‌دهند. باید توجه داشت که به‌کار بردن واژه فراغول با توجه به میزان درخشندگی این ستارگان به آن‌ها اطلاق می‌شود و نه بزرگی یا گستردگی این ستاره‌ها؛ چه بسا فراغول‌های آبی (درخشان‌ترین ستارگان کشف شده در عالم) دارای اندازه‌ای به مراتب کوچک‌تر از فراغول‌های سرخ‌رنگ (بزرگ‌ترین ستارهای هستی) باشند.

وی‌وای سگ بزرگ که به اختصار VY CMa نامیده شده و همچنین به اسم‌های HD 58061 یا HIP 35793 نیز شناخته می‌شود، فراغولی با ۱۸۰۰ تا ۲۱۰۰ شعاع خورشیدی، واقع در صورت فلکی سگ بزرگ است که به احتمال زیاد بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین ستارگان شناخته شده محسوب می‌شود و چهارهزار و ۹۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد. این فراغول سرخ شگفت‌انگیز و تکامل‌ یافته که شاهد انفجارهای متعدد و عظیم بوده است، ۳۰۰ هزار برابر خورشید درخشندگی دارد و در صورتی که به جای این ستاره در منظومه شمسی قرار گیرد سطح آن می‌تواند تا صدها میلیون مایل گسترده شود و بین مدار مشتری و زحل قرار گیرد. یافته‌های جدید تلسکوپ فضایی هابل حاکی است که در کم‌سو شدن این فراغول نیز روندی مشابه با بتلگوز اما در مقیاسی بسیار عظیم‌تر و باشکوه‌تر رخ می‌دهد.

کم‌سو شدن بتلگوز به دنبال خروج گازهایی صورت می‌گیرد که احتمالاً با تولید گرد و غبار، امکان دیده شدن نورهای این فراغول را محدود و تابش نوری آن را کم می‌کند. بنا بر یافته‌های هابل، VY CMa نیز شرایط مشابهی دارد. بدین صورت که دفع گسترده مواد و وجود گرد و غبار فراوان منجر به محو شدن موقت نور آن از دید می‌شود. در مطالعات پیشین مشخص شد که این ساختارها چه زمانی از ستاره خارج می‌شوند. در مطالعات جدید ترکیباتی کشف شد که قدمت آن‌ها به کمتر از یک قرن باز می‌گردد در حال حاضر با استفاده از داده‌های تلسکوپ هابل، به منظور تعیین سرعت و حرکات گره‌های نزدیک به گازهای داغ و سایر ترکیبات، تاریخ‌های دقیقی برای انفجارهای انجام گرفته به دست آمده است.

در این بررسی مشخص شد که قدمت بسیاری از گره‌های کشف شده به قرن ۱۹ یا ۲۰ می‌رسد؛ یعنی زمانی که روشنایی VY CMa به یک ششم حالت معمول خود رسیده بود. در حال حاضر نیز این فراغول بسیار کم‌سو و به حدی تاریک شده است که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود. با این حال آنچه باعث خاص بودن آن می‌شود این است که وی‌وای سگ‌بزرگ، تنها به مدت کوتاهی به اندازه چند هزار سال فعال خواهد بود. این فراغول زندگی خود را به صورت ستاره‌ای فوق‌العاده داغ و درخشان با رنگ آبی بی‌نظیر و جرمی شاید ۳۵ تا ۴۰ برابر جرم خورشید آغاز کرد. پس از چند میلیون سال، با تغییر میزان سوختن هم‌جوشی هیدروژن در هسته، از یک ستاره به یک ابرغول سرخ ارتقا یافته، برای مدتی کوتاه مجدداً گرم‌تر شده و پس از آن به نحوی فوق‌العاده به مرحله فراغول بودن رسیده است.

خاص‌ترین نکته درباره VY CMa که آن را به فراغولی بسیار پیچیده، خاص، درخشان و بی‌همتا تبدیل می‌کند این است که VY CMa که قبلاً نیمی از جرم خود را از دست داده، یک فراغول بزرگ مرحله دوم است و احتمال دارد پیش از تجربه انفجار ابرنواختری مستقیماً به یک سیاهچاله تبدیل شود.