به گزارش گروه سیاسی یکتاپرس، محمدامین باقری کنی پژوهشگر هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) در یادداشتی نوشت: در حالی که نزدیک به دو ماه تا آغاز انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم باقی مانده است، اوضاع جناحهای سیاسی مرسوم، یعنی اصولگرایان و اصلاح طلبان، به هیچ وجه مناسب نیست. ضعف تشکیلاتی و فقدان رهبری مؤثر و فراگیر از یک سو و ناکارآمدی،عدم پاسخگویی و فرار از تعهد و مسئولیت در هنگامه تصدی قدرت از سوی دیگر،هر دو جناح را در آستانه انتخابات در آشفته‌ترین دوران خود قرار داده است.
در حالی که اصولگرایان با تعدّد و تکثّر نامزدها مواجه اند، اصلاح طلبان در مضیقه ای شدید برای یافتن نامزد مورد نظر خود قرار گرفته اند. مضیقه ای که نمونه آن را در انتخابات 84 و 92 با دو نتیجه متفاوت تجربه کرده اند. از یک سو، افرادی مانند ظریف، آذری جهرمی و لاریجانی از اصالت اصلاح طلبی بی بهره اند و از سوی دیگر گزینه هایی چون عارف، محسن هاشمی، آخوندی و پزشکیان در جلب حمایت همه گروههای اصلاح طلب ناتوانند. این مسأله در کنار فقدان رهبری مؤثر در این اردوگاه، عملا بن بستی جدی را پیش روی آنها قرار داده است. نقشی که در سالهای گذشته توسط سید محمد خاتمی و بعضا هاشمی رفسنجانی به خوبی ایفا میگردید. هاشمی رفسنجانی که چندماه قبل از انتخابات 96 دار فانی را وداع گفت و خاتمی نیز به واسطه عدم مسئولیت پذیری اش در قبال بی کفایتی دولت کنونی و مجلس دهم، عملا از محوریت افتاده است.
با این همه، اصلاح طلبان بی اطلاع از موقعیت امروز خود نبوده اند. آنها به خوبی از مشخصات مجلس و دولت مورد حمایت خود مطلع بوده و پیش بینی شرایط امروز کشور، برای آنها چندان دشوار نبود. به جز مسأله شیوع کرونا، تقریبا همه اتفاقات 96 تا 1400 در دولت روحانی، برای اصلاح طلبان تازگی نداشته است. از این رو، اصلاح طلبان با رهبری محمد خاتمی از همان ماه های نخست دولت دوم روحانی، در تلاش بودند تا سناریویی را پیش ببرند که در بزنگاه 1400 از قافله انتخابات جا نمانند. خاتمی در نظر داشت تا با انتخاب گزینه ای مناسب برای شهرداری تهران، عملا مسیر بهشت تا پاستور را طی این چهار سال بپیماید. او در نظر داشت تا ضعف، ناکارآمدی و بی کفایتی و در یک کلام کیفیت بسیارپائین حکمرانی دولت روحانی را با مدیریت قوی در شهر تهران جبران کرده و با یک تیر، همزمان چند نشان را هدف بگیرد؛ او در تلاش بود تا دولت فعلی را غیر اضلاح طلب و روحانی را نامزد نیابتی معرفی کرده و افکار عمومی را به شورای شهر و شهرداری اصلاح طلب اصیل ارجاع داده و همزمان گزینه ریاست جمهوری را نیز چهار سال در ویترین اخبار قرار دهد.
از این رو، او شهردار تهران در 96 را رییس جمهور 1400 میدانست و در نتیجه با گزینه هایی موافق بود که اولا از اصالت اصلاح طلبی بیشتری برخوردار بوده، ثانیا از فیلتر شورای نگهبان عبور کرده و ثالثا در هنگامه کسب قدرت، از تکروی و نافرمانی نسبت به رهبران این جریان، بپرهیزد. از این رو، خاتمی به شدت با شهردار شدن فردی چون محسن هاشمی مخالف بود و در عوض، اصرار فراوانی بر انتخاب محمدعلی نجفی داشت. خاتمی، نجفی را به عنوان فردی مناسب برای اداره کشور میدید که هم از سوابق مهم مدیریتی و سیاسی برخوردار است، هم در میان اصلاح طلبان شخصیتی شناخته شده و اجماع ساز خواهد بود و در عین حال، با رعایت ملاحظاتی میتواند بدون دردسر از فیلتر شورای نگهبان عبور کند.
بر همین اساس، تلاشهای محسن هاشمی برای رسیدن به صندلی شهرداری تهران بی ثمر ماند؛ خاتمی با بهانه ورود یک عضو غیر اصلاح طلب به شورای شهر تهران در صورت خروج هاشمی، مخالفین این تصمیم را ساکت کرده و در نهایت نجفی را به کرسی شهرداری تهران رساند. اما، این پایان ماجرا نبود. مشکلات خانوادگی نجفی در ابتدای سال 98، او را وادار به استعفا کرده و چندی بعد همین مشکلات او را با اتهام قتل روانه دادگاه و به همین جرم راهی زندان کرد. این شوک بزرگ عملا همه رشته های خاتمی برای انتخابات 1400 را پنبه کرد. همزمان، برخی گروه های اصلاح طلب و در رأس آنها کارگزاران سازندگی دریافتند، قطار خاتمی به ایستگاه 1400 نخواهد رسید و در نتیجه از همان زمان، ساز مخالفت خود با او را کوک کردند.حتی زمزمه‌های تعارض جدی روحانی و جهانگیری در برهه هائی فراگیر شد و برخی اصلاح‌طلبان تمایل داشتند جهانگیری استعفا دهدتا حزب خود را از بعهده گرفتن و شراکت در خطاهای راهبردی و ضعف مسئولیت این دولت خلاص کنند.این عده به نیکی دریافته بودند که دوران رهبری خاتمی در میان اصلاح طلبان حداقل برای 1400 پایان یافته و برای پیروزی در این انتخابات باید راه دیگری را جستجو کرد. وقایع آبان 98 و محدودیتهای ناشی از شیوع کرونا، اوضاع اجتماعی و اقتصادی کشور را در سال منتهی به انتخابات وخیمتر کرد. همین امر، تدریجا دیگر گروهها و افراد موثر اصلاح طلب را قانع کرد که خاتمی، نمیتواند رهبری موثری برای انتخابات 1400 باشد.
اصلاح طلبان با درک این مسأله برای یافتن رهبری معنوی و فراگیر برای اردوگاه خود تلاش دوباره ای آغاز کردند. نخستین گزینه، به میدان آوردن مرد همیشه در سایه جناح چپ بود؛ سید محمد موسوی خوئینی، از چهره های پرنفوذ و قدیمی جناح چپ، در سال 99 تلاش کرد تا این نقش را بر عهده بگیرد. او که همواره در سایه سیاست میزیست، به ناگاه با نامه‌نگاری به رهبری انقلاب در اوایل تابستان 99، سر از سایه بیرون آورده و بر سر زبانها افتاد. این نامه نگاری، به سرعت با حمایت و استقبال گسترده شخصیتهای قدیمی و مؤثر اصلاح طلب همراه شد، اما نتوانست افکار عمومی و بدنه اجتماعی اصلاحات را با خود همراه سازد. ادبیات رادیکالی به کار رفته در این نامه نشان میدهد، موسوی خوئینی هر آنچه برای جلب افکار عمومی و فاصله گذاری با حاکمیت در چنته داشته را رو کرده است، اما با این همه پاسخ درخوری را دریافت نکرد. این تلاش در مهرماه نیز با نامهای دیگر و با دامنه اثر محدودتری ادامه یافت، اما به زودی طراحان این سناریو دریافتند، شخصیت سالها در سایه مانده موسوی خوئینی، توان میدانداری عرصه عیان سیاست را آن هم در چنین شرایط پیچیده ای ندارد.
گزینه دوم، احیای سیدمحمد خاتمی بود. خاتمی در نیمه دوم سال 99 تلاش کرد تا با موضعگیری هایی کم ابهام تر، نسبت به برخی مسائل مهم، توجه افکار عمومی را بار دیگر معطوف به خود کند، اما این تلاشها هر بار با انتقادات گسترده نسبت به بی مسئولیتی او درباره واقعیت کنونی کشور و مسائل آن، بی نتیجه ماند. نامه 37 صفحه‌ای او به رهبری در اواخر سال 99 در ادامه این مسیر تعبیر میشود.
خاتمی در آخرین تلاش خود در ابتدای امسال بار دیگر تلاش کرد تا این فاصله را ترمیم کند؛ او در پیام ویدیویی خود به مناسبت نوروز 1400 گفت «ترجیح میدهم به جای تبریک به مردم، به خاطر رنجها و ملالهایی که داشته اند، اظهار همدردی و همراهی کنم.» برخلاف انتظار او، این عبارت پردازی نه تنها با استقبال مواجه نگردید، بلکه با واکنش تند مخاطبان و مردم خیلی زود به محاق رفت. در نتیجه سومین گزینه، به سرعت فعال گردید.
از میانه های زمستان 99، زمزمههایی مبنی بر دعوت برخی افراد یا گروههای اصلاح طلب از سیدحسن خمینی برای ورود به انتخابات به گوش میرسید. با شکست خوردن پروژه احیای خاتمی، تلاشها برای تصویرسازی از سیدحسن خمینی به عنوان شخصیتی فراگیر که میتواند اقبال همه گروههای اصلاح طلب و دیدگاه موافق افکار عمومی را به همراه داشته باشد، شدت گرفت. هرچند اغراق و مبالغه درباره سیدحسن خمینی، امری مسبوق به سابقه است، اما مطرح کردن فردی که جز نام خانوادگی مشترک با معمار کبیر انقلاب، هیچ آورده دیگری برای عرصه سیاست نداشته و ندارد، از آن جهت شگفت انگیز بود که سیدحسن خمینی با هیچ متر و معیاری رجل سیاسی محسوب نشده و توان عبور از فیلتر نظارتی شورای نگهبان را نخواهد داشت. راز آشکاری که حتی دانش‌آموزان سیاست‌ورزی ایرانی هم آن را خوب از حفظ‌اند.
ساده انگاری است که فهم این امر بدیهی و ساده را در اردوگاه اصلاح طلبان دشوار بپنداریم. در حقیقت آنها نیز به خوبی از این امر مطلع بوده و از مطرح کردن نام سیدحسن خمینی، بهره دیگری را دنیال میکنند؛ قرار دادن او در مرکز توجه و استفاده از ظرفیت او برای ایجاد اجماع روی یک کاندیدای حداقلی یا متوسط نظیر عارف، ظریف، هاشمی و ... . اما مشکل مهمی در این میان وجود دارد؛ سیدحسن به اندازه کافی جامع و بزرگ نیست که بتواند از عهده چنین مهمی برآید. نگاهی به گذشته سیدحسن خمینی از هنگام رحلت مرحوم حاج سیداحمد خمینی در 1373 تا کنون نشان میدهد، شخصیت سیدحسن خمینی در عمده سالهای حیاتش، در قامت نماینده بیت امام راحل عظیم الشأن بروز یافته است. جایگاه و مرتبه بی همتای امام امت، به درستی نواده او را در نزد مردم، رهبری و سیاسیون به شخصیتی مورد احترام تبدیل کرد.اما آفت مهم چنین جایگاهی، ورود به مسائل جناحی و سیاسی بوده است. سیدحسن خمینی در این سالها تلاشی برای حراست از این شاخصه مهم در خود نکرده است. در بزنگاههای مختلف سیاسی، کنش سیاسی او کاملا مبتنی بر رویکردی جناحی بوده و او را به عنوان فردی اصلاح طلب معرفی کرده است. با این همه، کارنامه سیاسی او جز همان نام خانوادگی، چیزی دیگری را نشان نمیدهد.
تلاش جریانات اصلاح طلب در سالهای اخیر بر آن بوده است تا از سیدحسن برای رویاهای بلندپروازانه خود بهره‌جوئی کنند. چنین امری نیاز به سابقهی سیاسی، مرتبه علمی و البته جایگاهی مصون و مقدس دارد. هرچند کارنامه سیدحسن در دو مورد نخست خالی است، موقعیت وی زمینه مناسبی را برای ویزگی سوم فراهم آورده است. با این حال، راهبرد اغراق و مبالغه در شخصیت او، درمان هر دو مشکل نخست و تقویت زمینه فراهم شده سوم است.
اصلاح طلبان، پس از فتنه 88 دریافتند استفاده از نام و شخصیت سیدحسن خمینی در مصارف زودگذر انتخاباتی، زمینه فراهم تقدس جایگاه او را دچار خدشه کرده است. از این رو، سیدحسن خمینی پس از 88 کمتر اظهار نظر کرده و جز در وقت ضرورت و از مقام و موقعیت فراجناحی سخن نمیگوید.ارتباطات گسترده با احمدی‌نژاد در حالی که همه اصلاح‌طلبان در مقام طرد و بی‌اعتنائی به او بودند هم در زمره شخصیت‌سازی فراجناحی از سیدحسن بوده است. تلاش دوم، تصویرسازی از سیدحسن به عنوان یک شخصیت علمی و حوزوی بود. در این مسیر نیز، روحانیون به نام اصلاح طلب به میدان آمده و حتی پای برخی مراجع تقلید نیز به میدان باز شد. استفاده از تعابیری چون آیت الله یا علامه در توصیف سیدحسن یا اغراق و مبالغه در مقامات علمی، پژوهشی و حوزوی او، نمونههایی از این تلاشهاست. در بعد سیاسی، اما، پس از امتناع او از دادن آزمون اجتهاد و ناکامی در ورود به مجلس خبرگان رهبری، فرصت مناسبی برای عرض اندام وجود نداشته است. از سویی قرار گرفتن او در هر منصبی به جز نمایندگی خبرگان یا ریاست جمهوری، غیرممکن یا دون شأن او تلقی شده و از سوی دیگر، رزومه سیاسی در خلأ شکل نمیگیرد. در این شرایط و با شکست دو گزینه رهبری اصلاح طلبان برای 1400، آنها ناچار دست به قماری جدید زده و تقدس جایگاه او را فدای تقویت بنیه سیاسی سیدحسن و پیروزی خود در انتخابات مهم 1400 کردند.
از این رو، بازی به این صورت ترتیب داده شد که هر از گاهی خبری مبنی بر دعوت یا شایعهای مبنی بر پذیرش این دعوت در رسانه ها منتشر شده و سپس خود او یا نزدیکانش نسبت به تکذیب آن اقدام کنند. این امر، سید حسن را که کمتر ردی از او در اخبار سیاسی دیده میشود، به سطح اول اخبار آورده و گوشها و چشمها را به نام او عادت میدهد. همزمان مراجعات گروههای مختلف اصلاح طلب برای دعوت او گسترش یافته و اذهان تشنه پاسخ سیدحسن میگردند. از آنجا که قرار نیست در واقع او وارد عرصه رقابت انتخاباتی شود، لازم است زودتر از موعد رسمی انتخابات تکلیف نامزدی او مشخص گردد.
از این رو، ناگهان خبری منتشر میشود که او پس از مشورت با رهبری معظم و به توصیه ایشان نامزد انتخابات نمیشود. هر چند توصیه مشفقانه رهبری حکیم انقلاب برای صلاح فعل و عمل سیدحسن خمینی و حفظ شان و جایگاه بیت معظم امام راحل است اما همین را هم اصلاح‌طلبان خرج کارزار آشفته و بهم‌ریخته خود میکنند. چرا که اگر تصمیم او یا اصلاح طلبان، نامزدی جدی او در انتخابات بود، چنین خبری به روزهای آخر و ایام ثبت نام منتقل میشد تا هم بر فضای انتخابات بیشترین تأثیر را گذارد و هم فشار بر شورای نگهبان را بیفزاید. در نتیجه، هدف از این تلاشها، تصویرسازی از او در مقام یک رهبر سیاسی قدرتمند(و جبران یک خلا راهبردی تشکیلاتی)است.
انتشار این خبر از سوی نزدیکان او، اولا هزینه خروج او از انتخابات را بر دوش رهبری انداخته و از سوی دیگر، او را گزینه ای مهم در اذهان جا میزند که رهبری او را از ورود به عرصه منع کرده است. این امر اولا قامت او را در منازعات سیاسی داخلی تا حد زیادی بلندتر گردانده و ثانیا ظرفیت آماده ای را برای سالهای آتی در پشت او محفوط نگه میدارد. موفقیت این امر زمانی بیشتر تخمین زده میشود که همین راهبرد در اردوگاه رقیب به پاسخ خوبی رسیده است. اکنون باید منتظر ماند و دید، آیا راهبرد سوم اصلاح طلبان برای ترمیم مسأله رهبری تشکیلاتی‌شان با موفقیت مواجه خواهد شد؟ پاسخ این سؤال در رویدادها و حوادث چند هفته آینده مشخص خواهد.
انتهای پیام/
