به گزارش گروه فرهنگی یکتا پرس، شیوع ویروس کرونا در جهان تأثیر غیر قابل انکاری بر صنعت نشر گذاشته است. برخی از شرکت‌های بزرگ نشر به دلیل خطر شیوع ویروس نتوانسته‌اند در بازه‌ای چند ماهه به تعهدات خود برای چاپ کتاب عمل کنند و از سوی دیگر، طرح فاصله‌گذاری اجتماعی و تأکید دولت‌ها بر این امر، سبب شده تا کتابفروشی‌های کوچک تا مرز تعطیلی پیش روند. وقتی چرخ اقتصادی نچرخد، تعدیل نیروی کار هم حتمی است؛ امری که بنا بر گزارش رسانه‌هایی چون نیویورک تایمز، در برخی از کشورها مانند آمریکا در ماه‌های اولیه شیوع ویروس به صورت محسوس رخ داد.
اما شیوع این ویروس تأثیر دیگری نیز بر صنعت نشر گذاشته است. ترس از مبتلا شدن به این بیماری که به خرد و کلان رحم نمی‌کند و نفس‌ها را می‌گیرد، سبب شده است تا فروش کتاب‌های چاپی به کمترین میزان خود در کشورهای مختلف برسد. از سوی دیگر، استقبال از کتاب‌های الکترونیک و صوتی در یک سال گذشته یا فروش آنلاین کتاب توسط ناشران با رشد قابل توجهی همراه بوده است.
در ایران نیز انتشار خبر ورود کرونا به کشور، میزان فروش کتاب‌های صوتی و دیجیتال را افزایش داده است؛ موضوعی که عموماً با عادت کتابخوانی ایرانی‌ها کمی فاصله دارد. از سوی دیگر، پلتفرمهای عرضه‌کننده کتاب‌های الکترونیک نیز تلاش کردند تا با ارائه خدمات مختلف این استقبال را بی‌پاسخ نگذارند. در کنار اقبال مخاطبان، باید از اقبال ناشران نیز به سمت عرضه آثارشان در این فضا نیز یاد کرد؛ امری که پیش از این کمتر در فضای نشر سنتی ایران دیده می‌شد. به هر روی، رشد پنج برابری استفاده از نشر الکترونیک و اقبال به سمت کتاب‌های صوتی در یک سال گذشته، حکایت از این دارد که عادت کتابخوانی ایرانی‌ها در حال تغییر است. به همین مناسبت با امین نادری، مدیر سوره مهر الکترونیک، به گفت‌وگو پرداختیم. نادری در این گفت‌وگو ضمن تأیید بر اقبال ناشران به سمت حضور در نشر الکترونیک می‌گوید که صف عریض و طویلی از کتاب‌های در دست انتشار در پلت‌فرم‌ها وجود دارد؛ چون ناشران از این فضا بازخورد مثبتی را دریافت کرده‌اند.
این فعال حوزه نشر با بیان اینکه ایران در حوزه نشر الکترونیک جایگاه مناسبی در منطقه دارد، می‌گوید با این حال، تنها یک درصد از سهم بازار فعال نشر ایران(یعنی کتاب‌هایی که ظرفیت تولید به صورت نشر الکترونیک و صوتی دارند) در دست نشر الکترونیک است. مشروح این گفت‌وگو را می‌توانید در ادامه بخوانید:
آقای نادری، یک سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا، سالی عجیب برای نشر ایران محسوب می‌شود، آمار فروش کتاب‌ها به دلیل عدم برگزاری نمایشگاه کتاب، تعطیلات مقطعی کتابفروشی‌ها و ... کاهش محسوسی داشت.این موضوع برای نشر الکترونیک به چه صورت بود؟ از تجربه یک سال گذشته سوره مهر به عنوان یکی از فعالان تولید محتوا در بازار نشر بگویید.
ذائقه‌سازی برای ترویج مطالعه آثار به صورت الکترونیکی و صوتی با سیر کمی داشت اتفاق می‌افتاد، اما پس از شیوع ویروس کرونا و ترس و دلهره‌ای که مردم برای خریدهای حضوری داشتند و همچنین قرنطینه‌های متعددی که رخ داد، سبب شد این سیر که به صورت تدریجی طی می‌شد، با جهش روبرو شود. در این زمان، اقبال مردم به نشر الکترونیک چند برابر شد؛ به طوری که در برخی از پلتفرمهای فعال در بازار ایران، رشد دو تا سه برابری نصب این پلت‌فرم‌ها و افزایش فروش بین دو تا سه برابر را شاهد بودیم. سوره مهر نیز با توجه به اینکه یکی از تهیه‌کنندگان جدی محتوا در بازار نشر است، شاهد این افزایش فروش بود.
از سوی دیگر ناشران نیز متوجه شدند که یکی از مسیرهای اصلی ارتباط با مخاطبان خود را از دست داده‌اند؛ به همین دلیل گرایش آنها به نشر الکترونیک بیشتر شد. به طوری کهچه ناشرانی که پیش از این در حوزه نشر الکترونیک فعالیتی نداشته و چه ناشرانی که سابقه کار در این حوزه را دارند، وارد این فضا شده و سعی دارند کتاب‌های عرضه نشده را از این طریق در دسترس مخاطبان قرار دهند. این روال، کار پشتیبانی را برای پلت‌فرم‌ها سخت کرده است. کرونا اگر در هر زمینه‌ای بد بود، منجر به جهش جدی در حوزه نشر الکترونیک و صوتی شده است.
با توجه به استقبالی که صورت گرفته، بررسی هم انجام شده است که مخاطبان بیشتر به کدام آثار اقبال نشان دادند و بیشتر مخاطبان از کدام گروه‌ها هستند؟
به صورت عمومی عمده مخاطبان نشر الکترونیک و صوتی را مخاطبان در سنین نوجوانی و جوانی تشکیل می‌دهند؛ یعنی از سن 16 تا 33 سال. بیشترین مراجعان ما را این قشر تشکیل می‌دهند. عموماً هم کتاب‌هایی از جنس رمان و داستان بیشترین اقبال را دارند؛ به خصوص در حوزه کتاب صوتی. کتاب‌های شعر و کودک و نوجوان نیز در مرحله بعدی قرار دارند.
همواره دوگانه‌ای به نام نشر کاغذی و نشر الکترونیک در سال‌های اخیر وجود داشته است. به نظر شما تغییر عادت کتابخوانی ایرانی‌ها و اقبال مخاطب و ناشر به سمت نشر الکترونیک مقطعی است یا ادامه‌دار خواهد بود؟
باید برای تمامی فعالان نشر این جا بیفتد که نشر الکترونیک رقیب نشر سنتی و فیزیکی نیست؛ بلکه روشی در کنار عرضه کتاب‌ها به سبک فیزیکی است و اقتضائات خود را دارد. در شرایطی که عادت مصرف مخاطبان به سمت استفاده از ابزارهای دیجیتالی و هوشمند سوق پیدا کرده و بخش قابل توجهی از زمان روزمره مخاطب در این دستگاه‌ها و ابزارهای هوشمند طی می‌شود، این فضا می‌تواند به کتاب اختصاص یابد؛ بنابراین دستگاه‌های هوشمند، رسانه‌های اجتماعی و بسترهای مجازی می‌توانند مروج کتاب‌های چاپی و بهتر دیده شدن کتاب یا یک نویسنده باشند. عمده ناشران نیز از این فضا استفاده می‌کنند.
در کنار این مسئله، می‌توان به این میزان بسنده نکرد و یک گام جلوتر پیش رفت. افراد می‌توانند از زمان خالی روزانه خود برای گوش دادن به یک کتاب صوتی نیز استفاده کنند. وقتی تهیه کتاب سخت است، وقتی سیستم لجستیک برای توزیع آثار دچار مشکل است، وقتی در بسیاری از شهرها کتابفروشی وجود ندارد، وقتی تهیه کتاب گران است و قیمت کاغذ آنقدر بالا است که ناشر نمی‌تواند کاغذ مورد نیاز خود را تأمین کند ... در این حالت‌ها این ابزار می‌تواند ابزار خوبی باشد برای اینکه پیوند و ارتباط پیوسته با مخاطب قطع نشود. همه این‌ها عملاً استفاده کردن بهینه از شرایط موجود است و برای ناشران سنتی، روشی است برای تبدیل کردن یک تهدید جدی به یک فرصت؛ بنابراین نباید به چشم یک رقیب به این فضا نگاه کرد.
نمی‌توان در برابر تکنولوژی مقاومت کرد و ایستاد. تکنولوژی بی‌رحم است و سیر تحولات در حوزه تکنولوژی رسانه به شدت سیر سریع و تندی بوده است. تحولات تکنولوژی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این تحولات در مقایسه با هر زمینه مادی و معنوی دیگر که به ابعاد مختلف زندگی ما مرتبط است، جدی‌تر بوده است. به عنوان مثال، مجموع تحولاتی را که ما در حوزه پزشکی یا علم داشته‌ایم، با این حوزه مقایسه کنید. تحولات رسانه از دوره‌ای که رادیو و رسانه‌های سنتی بوده تا الآن که رسانه‌های اجتماعی رایج است، متعدد و متنوع بوده است. الآن در برخی از شبکه‌های اجتماعی با هر آپدیت، تغییرات بسیاری رخ می‌دهد؛ یعنی دوره تناوب به یک ماه رسیده است. در هر ماه با یک اتفاق جدید در رسانه‌های اجتماعی مواجه هستیم. به همین دلیل است که می‌گویم تحولات بی‌رحم است و منتظر ما نمی‌ماند.
غلبه پلت‌فرم‌ها در دنیا همه ارکان زندگی را تحت تأثیر قرار داده است. مثلاً تیک تاک به عنوان بستری که در شرق آسیا مطرح شده و اوج گرفته است، دولت آمریکا را مجبور می‌کند که با تصویب یک قانون این پلت‌فرم را فیلتر کند؛ چون میزان اقبال به این پلت‌فرم که از چین آمده بسیار رشد داشته است. آنقدر میزان اقبال زیاد می‌شود که بر محتوا غلبه می‌کند و همه مجبورند مخاطب ویدئوهای کوتاه بی‌مزه و بی‌کیفیتی باشند. کسی درستی این قضیه را تأیید نمی‌کند، اما اگر ما با این تحولات همراه شویم، شاید بتوانیم اثر محتوای زرد و بی‌کیفیتی را که دیگران آن را تولید می‌کنند، با عرضه محتوای درست در این بسترها تغییر دهیم و بهتر کنیم. همه این‌ها سبب می‌شود که هدایت فکری جامعه به درستی صورت گیرد. ما در جایگاه ناشر و تولیدکننده محتوا، در کنار کسب و کاری که داریم، مسئولیتی نیز در قبال جامعه خود داریم. همه ما در جایگاه یک رسانه معتبر هستیم که مردم به ما مراجعه و محتوا دریافت می‌کنند.
اگر هر کدام از ما عقب‌نشینی کنیم و بگوییم کاغذ گران است و کتاب به شکل درست در کشور توزیع نمی‌شود، فضای دیجیتال هم فایده‌ای ندارد و ... نتیجه این می‌شود که رسانه‌های اجتماعی از محتوای زرد پر می‌شود؛ این جریانی که در حال حاضر می‌بینیم و واقعاً نگران‌کننده است؛ به ویژه برای قشر کودک و نوجوان؛ چون ذهن مخاطب کم‌کم به محتوای سخیف و سطح پایین عادت می‌کند. آن وقت خواندن یک رمان و دست گرفتن یک کتاب برای آدم‌ها سخت می‌شود و گفتن یک نقد برای انسان‌ها دشوار. هنوز هم آدم‌های کتابخوان هستند، اما ما که تولیدکننده محتوا هستیم، باید با ساز و کارهای جدید آشنا باشیم و تا جای ممکن به نفع اهداف خودمان از آن استفاده کنیم.
با توجه به موفقیت‌هایی که در جذب ناشر و مخاطب اشاره کردید، فعالان این حوزه برای دهه آینده چه برنامه و چشم‌اندازی دارند؟
در مجموع وضعیت ما به نسبت سایر کشورها وضعیت بدی نیست؛ چون این کسب و کارها و فعالین عرصه نشر الکترونیک راه خود را علی‌رغم همه پستی‌ها و بلندی‌ها پیدا کرده‌اند. مثلاً وضعیت ما در مقایسه با برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس بهتر است؛ چون دانش این پلت‌فرم‌ها از خودمان است و تیم‌های خلاق داریم. اما اگر با بازار چین و کانادا مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که نشر الکترونیک در این کشورها حدود 30 درصد بازار را به خود اختصاص داده است؛ در این صورت ما خیلی عقب هستیم؛ هم در زمینه تولید و هم در زمینه فروش. تعداد عناوین الکترونیک و صوتی‌مان در مقایسه با کتاب‌های فعال در بازار خیلی کم و حدود یک درصد است. از آن طرف، حجم بازار هم حدود یک درصد است. مثلاً اگر داریم درباره یک بازار 10 هزار میلیاردی صحبت می‌کنیم، حجم بازار کتاب الکترونیک کلاً به 100 میلیارد تومان هم نمی‌رسد. برای اینکه فعالین بازار و بازیگران اصلی بتوانند با جهش بیشتر کار کنند، دولت می‌تواند ورود کند و سرعت این روند را بالاتر ببرد.
ورود دولت به این قضیه به معنای تولید یک پلت‌فرم جدید از سوی نهادهای دولتی نیست؛ زیرا بخش خصوصی نمی‌تواند با دولت رقابت کند و نظم بازار به هم می‌ریزد. به جای انجام این کار که خیلی هم اشتباه است، بیایند و شتاب‌دهی را بیشتر کنند؛ البته شاهد این هستیم که برخی از نهادها به دنبال رقابت با بخش خصوصی هستند. مثلاً قوانین این حوزه را سهل‌تر کنند. ناشران صوتی و کتاب الکترونیک با پیچ و خم‌های عجیب و غریبی در ارشاد روبرو هستند، گاهی نمی‌دانند که باید از دفتر موسیقی ارشاد مجوز بگیرند یا از معاونت فرهنگی؟ مدام با چالش‌های حقوقی مواجه می‌شوند.
دولت گاه می‌تواند با اعطای تسهیلات، چرخه اقتصادی این فعالین را رونق دهد. بخش خصوصی می‌داند که چطور ظرفیت‌های موجود را پوشش دهد. طرح‌های متنوعی نیز در این زمینه ارائه شده است که از جمله این موارد، پیشنهاد یکی از پلت‌فرم‌ها به دیجیتال‌سازی کتاب‌های کتابخانه‌های عمومی بود. اما اجرای این طرح‌ها هزینه‌بر است و با دو دوتا چهارتای بخش خصوصی همخوانی ندارد. با این اقدامات می‌توان رشدی که در کشور به صورت کند در حال انجام است، شتاب بیشتری داد.
انتهای پیام/
