یک عفونت در دوران کودکی که توسط ویروس ایجاد می‌شود سرخک نام دارد. قبل از ساخت واکسن این بیماری بسیار در بین کودکان رایج بود. اکنون تقریباً به‌طور قطعی می‌توان با واکسن از سرخک جلوگیری کرد. سرخک که روبئولا نیز نامیده می‌شود می‌تواند برای کودکان خردسال جدی و کشنده باشد. از زمانی که کودکان واکسن سرخک را دریافت می‌کنند میزان مرگ‌ومیر جهانی کاهش‌یافته است؛ اما هنوز هم کودکانی هستند که از این بیماری در امان نیستند. حتی این بیماری در بزرگ‌سالان نیز دیده‌شده است. هدف از این مقاله معرفی این بیماری به شما است. کسب اطلاعات از هر بیماری می‌تواند به کیفیت بهتر زندگی کمک کند.
بیماری سرخک چیست؟
سرخک به دلیل عفونت ویروسی با ویروسی از خانواده پارامیکسو ایجاد می‌شود. هنگامی‌که به ویروس‌ها که میکروب‌های ریز انگلی هستند، آلوده شدید، این ویروس به سلول‌های میزبان حمله کرده و از اجزای سلولی برای تکمیل چرخه حیات خود استفاده می‌کند. این ویروس در ابتدا دستگاه تنفسی را آلوده می‌کند. پس‌ازآن، سرانجام از طریق جریان خون به سایر قسمت‌های بدن گسترش می‌یابد. این بیماری معمولاً فقط در انسان‌ها دیده می‌شود.
علائم سرخک در کودکان و نوزادان
بیماران پس از قرار گرفتن در معرض ویروس حدود 10 تا 14 روز، علائم و نشانه‌های سرخک را از خود نشان می‌دهند. علائم و نشانه‌های رایج سرخک عبارت‌اند از:
- تب
- سرفه خشک
- آبریزش بینی
- گلودرد
- چشم ملتهب
- لکه‌های کوپلیک، لکه‌های سفید کوچک با مراکز سفید مایل به آبی روی زمینه قرمزرنگی که در داخل دهان در قسمت داخلی گونه وجود دارد.
- بثورات پوستی متشکل از لکه‌های بزرگ و مسطح
عفونت در طی چند مرحله طی یک دوره دو تا سه‌هفته‌ای رخ می‌دهد. طی 10 تا 14 روز اول پس از آلوده شدن، ویروس سرخک انکوباتور می‌شود. در این مدت هیچ علائم و نشانه‌ای از سرخک ندارید. بعدازآن سرخک معمولاً با تب خفیف تا متوسط شروع می‌شود که اغلب با سرفه مداوم، آبریزش بینی، ملتهب شدن چشم و گلودرد همراه است. این بیماری نسبتاً خفیف ممکن است دو یا سه روز طول بکشد. بثورات از لکه‌های قرمز کوچک تشکیل‌شده است که برخی از آن‌ها کمی برجسته شده‌اند. لکه‌ها و برجستگی‌های موجود به پوست حالت قرمز لکه‌دار می‌دهد. در طی چند روز آینده بثورات به پایین بازوها و تنه گسترش می‌یابد سپس بر روی ران‌ها پایین ساق‌ها و پاها گسترش می‌یابد. در این زمان تب به‌شدت افزایش می‌یابد و اغلب تا 40 تا 41 درجه سانتی‌گراد می‌رسد. بثورات سرخک به‌تدریج عقب می‌رود و ابتدا از صورت کم‌رنگ می‌شود و سپس از ران‌ها و پا. فرد مبتلا به سرخک می‌تواند ویروس را به مدت حدود 8 روز به دیگران منتقل کند. از چهار روز قبل از ظهور بثورات شروع می‌شود و زمانی که بثورات برای چهار روز وجود داشته باشد پایان می‌یابد.
ریشه سرخک کودکان چیست؟
سرخک یک بیماری مسری است که توسط ویروسی ایجاد می‌شود که در بینی و گلو کودک یا بزرگ‌سال آلوده تکثیر می‌شود. سپس وقتی فرد که سرخک دارد سرفه، عطسه یا صحبت می‌کند، قطرات آلوده به هوا پاشیده می‌شود و افراد دیگر می‌توانند آن‌ها را استشمام کنند. قطرات آلوده همچنین ممکن است روی سطحی نیز فرود آیند و در آنجا برای چند ساعت فعال و مسری باقی بمانند. با قرار دادن انگشتان در دهان یا بینی یا مالش چشم‌های خود پس از لمس سطح آلوده می‌توانید ویروس را دریافت کنید. حدود 90 درصد افراد مستعدی که در معرض فردی با ویروس قرار می‌گیرند آلوده می‌شوند. فردی که مبتلا به سرخک است می‌تواند ویروس را به دیگران منتقل کند. این انتقال از 4 روز قبل تا 4 روز بعد از بروز لکه‌های پوستی اتفاق می‌افتد. ریشه اصلی این بیماری در کودکان نیز واکسینه نشدن آن‌ها در برابر این بیماری است.
علائم سرخک در بزرگ‌سالان چگونه است؟
همان‌گونه که گفته شد بزرگ‌سالان نیز امکان مبتلا شدن به این بیماری را خواهند داشت. تب، راش پوستی در تمام بدن، آبریزش بینی، آبریزش و سرخی چشم، سرفه خشک، اسهال و درد گوش از علائم رایج سرخک در بزرگ‌سالان هستند. ممکن است این بیماری در افراد بزرگ‌سال ایجاد گوش‌درد شدید شود. در این افراد نیز مانند کودکان بعد از 10 تا 12 روز علائم خود را نشان می‌دهند. بعد از دوران نهفته این بیماری لکه‌های قرمز بر روی صورت، بدن، دست‌وپاها و روی گردن ایجاد می‌شود.
عوامل خطر سرخک
عوامل خطر سرخک عبارت‌اند از:
- واکسینه نشدن: اگر واکسن سرخک دریافت نکرده باشید، احتمال ابتلا به این بیماری بسیار بیشتر است.
- مسافرت بین‌المللی: اگر به کشورهای درحال‌توسعه سفر می‌کنید، جایی که بیماری سرخک بیشتر است بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستید.
- کمبود ویتامین A: اگر ویتامین A کافی در رژیم غذایی خود ندارید به‌احتمال‌زیاد علائم و عوارض شدیدتری خواهید داشت.
عوارض سرخک
عوارض سرخک ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- عفونت گوش: یکی از رایج‌ترین عوارض سرخک عفونت باکتریایی گوش است.
- برونشیت، حنجره یا کروپ: سرخک ممکن است منجر به التهاب حنجره یا التهاب دیواره‌های داخلی شود که مسیرهای اصلی عبور هوا از ریه‌ها را پوشانده است.
- ذات‌الریه: ذات‌الریه عارضه شایع سرخک است. افراد مبتلا به سیستم ایمنی به خطر افتاده می‌توانند یک نوع پنومونی به‌خصوص خطرناک ایجاد کنند.
- انسفالیت: تقریباً از هر 1000 نفر مبتلا به سرخک یک نفر دچار عارضه‌ای به نام انسفالیت می‌شود. انسفالیت ممکن است درست بعد از سرخک ایجاد شود یا ممکن است تا ماه‌ها بعد رخ ندهد.
- مشکلات بارداری: اگر باردار هستید برای جلوگیری از سرخک باید مراقبت‌های ویژه‌ای انجام دهید زیرا این بیماری می‌تواند باعث زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و مرگ مادر شود.
سرخک و بارداری
خطرناک‌ترین نوع بیماری سرخک را در زنان باردار می‌توان دید. آسیب‌پذیری زنان باردار در برابر سرخک بیشتر خواهد بود. این موضوع نیز به دلیل ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن آن‌ها است. همه‌کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بهتر است که گلوبولین را دریافت کنند زیرا ممکن است واکسن برای این افراد کافی نباشد. این بیماری به‌شدت ویروسی از مادر به جنین از راه جفت منتقل می‌شود. جنین در پی دریافت این ویروس دچار مشکلات مادرزادی و عصبی خواهد شد. در ماه‌های ابتدای بارداری احتمال انتقال این ویروس بیشتر است و از طرفی نیز شکل‌گیری قلب و اعضای بدن جنین در این ماه‌ها صورت می‌گیرد؛ بنابراین حمله سرخک می‌تواند آسیب‌های جدی به جنین وارد کند. ازجمله این آسیب‌ها می‌توان به مشکلات قلبی، کبد تکامل نیافته، آب‌مروارید مادرزادی، ناشنوایی و خونریزی پوست اشاره کرد. در برخی موارد شدید نیز سرخک می‌تواند به سیستم عصبی مرکزی جنین حمله کرده و نوزاد را درگیر تشنج و عقب‌ماندگی مغزی کند. داشتن سرخک در دوران بارداری عوارض شایع زیر را در بردارد:
- سقط‌جنین
- زایمان زودرس
- وزن کم هنگام تولد
- مرده زایی
پیشگیری از سرخک
مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها به کودکان و بزرگ‌سالان توصیه می‌کنند واکسن سرخک را برای جلوگیری از سرخک دریافت کنند.
واکسن سرخک در کودکان
برای جلوگیری از سرخک در کودکان پزشکان معمولاً اولین دوز واکسن را بین 12 تا 15 ماه به نوزادان می‌دهند. دوز دوم معمولاً بین سنین 4 تا 6 سال است. اگر کودک شما در سن 6 تا 11 ماهگی است و شما قصد مسافرت خارجی را دارید باید در مورد واکسن سرخک زودتر با پزشک صحبت کنید. اگر کودک یا نوجوان شما این دو دوز را در زمان‌های توصیه‌شده دریافت نکرده باشد، ممکن است به دو دوز واکسن با فاصله چهار هفته نیاز داشته باشد.
واکسن سرخک در بزرگ‌سالان
اگر بالغ باشید ممکن است به واکسن سرخک نیاز داشته باشید درصورتی‌که خطر ابتلا به سرخک افزایش‌یافته باشد؛ مانند تحصیل در دانشگاه، مسافرت بین‌المللی یا کار در یک بیمارستان.
جلوگیری از سرخک در هنگام شیوع
اگر فردی در خانه شما به سرخک مبتلا است برای محافظت از خانواده و دوستان آسیب‌پذیر نباید در این دوره به فعالیت‌هایی که در آن با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند بپردازند. انزوا از چهار روز قبل تا چهار روز بعد از بثورات پوستی که بسیار مسری هستند، لازم است.
سایر روش‌های پیشگیری
بهداشت دستان خود را رعایت کنید. وسایل شخصی خود را برای جلوگیری از انتقال ویروس به اشتراک نگذارید. از تماس با افراد بیمار بپرهیزید. ازآنجایی‌که این بیماری بسیار مسری است، در صورت نیاز به سرفه و عطسه، بینی و دهان خود را بپوشانید. نه‌تنها برای پیشگیری از این بیماری بلکه برای سلامت کلی زندگی خود اشیایی را که با آن‌ها تماس دارید مرتباً ضدعفونی کنید.
تشخیص سرخک
اگر علائم بیماری سرخک را داشتید یا در صورت ارتباط با فرد مبتلا به سرخک در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید. آن‌ها می‌توانند این بیماری را بهتر از شما تشخیص دهند. پزشکان با بررسی بثورات پوستی و بررسی علائم مشخص بیماری مانند لکه‌های سفید دهان، تب، سرفه و گلودرد سرخک را تشخیص می‌دهند. اگر آن‌ها بر اساس علائم و سابقه پزشکی شما به این بیماری مشکوک شوند آزمایش خون را توصیه می‌کنند. ازآنجایی‌که امروزه با واکسینه شدن کودکان امکان ابتلا به بیماری بسیار کاهش‌یافته است، پزشکان هنوز از نزدیک فردی که به سرخک مبتلا باشد را ندیده‌اند بنابراین آزمایش خون برای تشخیص قطعی این بیماری لازم است.
تشخیص‌های افتراقی
امکان دارد بدن آلوده به ویروس‌های دیگری شود که با راش همراه هستند. این ویروس‌ها عبارت‌اند از: ویروس سرخچه، پاروو ویروس، آنترو ویروس، آدنو ویروس و هرپس ویروس انسانی نوع 6. ممکن است در نوزادانی که هنوز به‌واسطه آنتی‌بادی‌های مادری، ایمنی ناقص دارند، اشکال تعدیل‌یافته بیماری سرخک به همراه علائم خفیف رخ دهد. همچنین این اتفاق گاهی در افرادی که ایمنی ناقص را توسط واکسن دریافت کرده‌اند رخ می‌دهد.
انواع سرخک
علاوه بر عفونت کلاسیک سرخک، انواع مختلفی از عفونت‌های سرخک نیز وجود دارند که می‌توانند افراد را درگیر کنند. سرخک غیرطبیعی در برخی افراد رخ می‌دهد که علائمی مانند تب شدید، بثورات و گاهی اوقات ذات‌الریه دارند. سرخک اصلاح‌شده در افرادی که به آن‌ها ایموونوگلوبولین پس از مواجهه تزریق‌شده است و در نوزادانی که هنوز مقداری از ایمنی غیرفعال دارند، رخ می‌دهد. سرخک اصلاح‌شده معمولاً خفیف‌تر از یک مورد معمولی سرخک است. سرخک خونریزی دهنده نیز در مواردی گزارش‌شده است که علائمی مانند تب بالا، تشنج و خونریزی در غشای پوست و مخاط را ایجاد می‌کند.
آیا سرخک درمان می‌شود؟
این عفونت ویروسی درواقع هیچ درمان قطعی ندارد. عفونت‌های ویروسی برخلاف عفونت‌های باکتریایی به آنتی‌بیوتیک‌ها حساس نیستند و شرایط معمولاً بین 7 تا 10 روز بهبود می‌یابند. اما لازم است که افراد مبتلا اقداماتی را انجام دهند. این موارد می‌توانند از جلوگیری عفونت یا کاهش شدت آن کمک کنند.
- یک واکسن سرخک در طی 72 ساعت پس از قرار گرفتن در معرض بیماری
- یک دوز پروتئین‌های ایمنی به نام ایمونوگلوبولین که ظرف شش روز از قرار گرفتن در معرض بیماری مصرف می‌شود.
پزشک ممکن است برای کمک به بهبودی موارد زیر را توصیه کند:
- استامینوفن یا ایبوپروفن برای کاهش تب
- استراحت مطلق برای کمک به تقویت سیستم ایمنی
- مایعات فراوان
- یک مرطوب‌کننده برای تسکین سرفه و گلودرد
- مکمل‌های ویتامین A
موارد منع واکسیناسیون سرخک
- داشتن بیماری‌های حاد تب‌دار با تب متوسط تا شدید
- قبل از گذشت حدود یک ماه از تزریق یک واکسن ویروسی زنده دیگر
- نقص ایمنی و بدخیمی‌ها
- بارداری
- حساسیت شدید نسبت به آنتی‌بیوتیک‌های به‌کاررفته در واکسن مثل نئومایسین و کانامایسین
عوارض واکسن
عوارض‌های واکسن بیماری سرخک به واکنش‌های موضعی و واکنش‌های عمومی تقسیم‌بندی می‌شوند. عوارض موضعی شامل درد، تورم، قرمزی محل تزریق می‌شود که در 10 درصد مورد انتظار است. در واکنش‌های عمومی واکسن سرخک موارد زیر را می‌توان نام برد:
- تب، راش، التهاب
- تورم غدد پاروتید و تورم غدد لنفاوی
- درد مفاصل
- اختلال عملکرد مغزی
- تورم مغزی
- کاهش پلاکت
- واکنش آنافیلاکسی یا افزایش حساسیت
- واکنش آنافیلاکتوئید یا شبه افزایش حساسیت
- تشنج
- سنکوپ
- سندرم شوک توکسیک
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فکر می‌کنید شما یا فرزندتان ممکن است در معرض سرخک قرار بگیرید یا اگر شما یا فرزندتان بثورات شبیه سرخک دارید با پزشک خود تماس بگیرید. سوابق واکسیناسیون خانواده خود را با پزشک خود بررسی کنید خصوصاً قبل از اینکه فرزندانتان مدرسه ابتدایی یا دانشگاه را شروع کنند یا قبل از سفرهای بین‌المللی.
سخن پایانی
در این مقاله در ارتباط با سرخک صحبت کردیم. شاید شما نام بیماری سرخچه را نیز شنیده باشید. این بیماری که از آن به‌عنوان سرخک آلمانی نیز یاد می‌شود، توسط ویروس دیگری ایجاد خواهد شد. سرخچه به‌اندازه سرخک مسری نیست. سرخک و عوارض احتمالی آن از طریق واکسیناسیون قابل‌پیشگیری است. این کار نه‌تنها از شما و خانواده محافظت می‌کند بلکه از شیوع دوباره بیماری و همه‌گیری آن جلوگیری خواهد کرد. امیدواریم با ارائه این مطلب به سؤالات شما که مرتبط با سرخک هستند پاسخ داده باشیم.
