به گزارش گروه فرهنگی یکتا پرس، فرش، یکی از محصولات خاصی است که شهرت جهانی دارد. هنوز هم در خیلی از بازارهای بین‌المللی، نام فرش را با ایران می‌شناسند. صنعت بافت فرش در ایران، قدمتی دیرینه دارد. بسیاری از ساکنان ایران باستان، با بافتن فرش زندگی خود را می‌گذراندند. امروز هم اگر به دل اقوام و عشایر ایران سفر کنید، بافت فرش یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌هایی است که خواهید دید. از گذشته، قالیبافی یکی از صنایعی بوده است که زنان هم در آن حضور فعالی داشته‌اند.
مطالعات تاریخی و آثار به دست‌آمده در فرآیندهای باستان‌شناسی نشان می‌دهد که فرش ایرانی، قدمتی بسیار زیاد دارد. تقریبا همه‌ی کارشناسان تاریخ عقیده دارند که بافت فرش، برای اولین بار از مناطق آسیایی شروع شده است. در ایران هم بافت فرش، قدمتی حداقل ۷ هزار ساله دارد. اولین نشانه‌های کشف‌شده که نشان می‌دهد ایرانیان به بافت فرش مشغول بوده‌اند، به پنج هزار سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. در این دوران، بافت فرش، به صورت ساده انجام میشد و معمولا طرحهای به کاررفته در بافت فرش، برگرفته از باورهای محلی، و فرهنگ و اعتقادات مردم، یا طبیعت بود.
در این دوران، تبادلات فرهنگی بالایی وجود نداشت و می‌توانستید در فرشهای تولید‌شده در هر منطقه، تفاوت‌های فاحشی ببینید. این تفاوت‌ها به حدی بود که فقط با دیدن طرح یک فرش میشد محل تولید آن را حدس زد. علاوه بر طراحی‌ها، مواد اولیه نیز از طبیعت به دست می‌آمد. مثل امروز، خبر از مواد پتروشیمی نبود که بتوان از نخ‌های تولیدی در بافت مثلا فرش اکریلیک استفاده کرد. با توجه به سختی‌هایی هم که در تجارت مواد دیده میشد، امکان استفاده از مواد اطراف موجود بود. چرا که جابجایی کالا می‌توانست زمان و هزینه‌ی بسیار زیادی در بر داشته باشد.
قدیمترین فرش دستبافت ایرانی در سال ۱۹۴۹ در دومین مرحله کاوشهای باستان شناس روسی، رودنکو در منطقه پازیریک کشف و به نام فرش پازیریک نامیده شد.
رودنکو در کتابی که به مناسبت این اکتشافات در سال ۱۹۵۳ در روسیه منتشر کرد، درباره فرش مکشوفه توضیحات مفصلی نگاشت و آن را صراحتا کار ایران و قدیمی ترین فرش ایرانی در دنیا بیان نمود. او نوشت: “بدون اینکه بتوانیم به طور حتم بگوییم این فرش کار کدامیک از سرزمین های ماد-پارت(خراسان قدیم) یا پارس است، تاریخ فرش مذکور و پارچه هایی که در پازیریک کشف شد قرن پنجم و یا اوایل قرن چهارم پیش از میلاد تشخیص داده می شود.” سپس او اضافه می کند: “تاریخ این قالی از روی شکل اسب سواران معلوم می شود. طرز نشان دادن اسبهای جنگی که به جای زین قالی بر پشت آنها گسترانده اند و پارچه روی سینه اسب از مشخصات آشوریها می باشد اما در روی فرش پازیریک ریزه کاریهای مختلف و طرز گره زدن دم اسبها ، در نقوش برجسته تخت جمشید نیز دیده می شود.”
در زمان تسلط مغولها (قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی) قالی بافی به سطح بسیار رفیعی از زیبایی وتکنیک رسید. شکوفایی این صنعت شاید با حکومت غازان خان (۱۳۰۷-۱۲۹۵ میلادی) مصادف بود.
اما اوج قالی کلاسیک ایرانی را که از آن با رنسانس قالی ایران یاد می شود زمان سلاطین صفوی (۱۷۲۲-۱۴۹۹ میلادی) به ویژه زمان حاکمیت شاه طهماسب اول (۱۵۸۷-۱۵۲۴ میلادی) و شاه عباس کبیر(۱۶۲۹-۱۵۸۷ میلادی) ثبت کرده اند. از این دوران حدود ۳۰۰۰ تخته فرش به یادگار مانده که درموزه های بزرگ دنیا و یا در مجموعه های شخصی نگهداری می شوند.
در این دوران در کنار قصرهای پادشاهان کارگاههای قالی بافی بناشد و مراکز گوناگون که قبلا در تبریز ، اصفهان ، کاشان ، مشهد ، کرمان ، جوشقان ، یزد ، استرآباد ، هرات و ایالات شمالی نظیر شیروان ، قره باغ و گیلان وجود داشتند توسعه و رونق بیشتری گرفتند.
در همان زمان ، نقاشان و نگارگران بلندپایه طرحهای خلاصه شده و ترکیبی ترنج در وسط قالی و لچکها را در آن وارد کردند. یعنی همان طرحی که قبلا به زیباترین وضعی در قرن پانزدهم روی جلد کتابهای ارزشمند به کار می رفت.با اشغال کشور بوسیله افغانها (۱۷۲۲-۱۷۲۱ میلادی) این صنعت و هنر رو به انحطاط گذاشت.
در قرن نوزدهم قالیهای ایرانی ، بویژه فرشهای نفیس ناحیه تبریز به اروپا راه یافتند. از سوی کشورهای اروپایی نمایندگانی به تمام کشورهای مشرق زمین گسیل شدند و با رقابت بسیار فشرده کلیه فرشهای کهنه و عتیقه را گردآوری کرده به قسطنطنیه که هنوز هم مهمترین بازار قالی مشرق زمین بود فرستادند.
با به پایان رسیدن منابع فرشهای کهنه ، شرکتهای انگلیسی (زیگلر ۱۸۸۳ م) آمریکایی و آلمانی به طور نامحدود اقدام به تاسیس کارگاههایی در تبریز ، سلطان آباد(اراک) ، کرمان کردند. این روال تا جنگ جهانی اول که تولید قالی به طور قابل توجهی افزایش یافته بود ادامه داشت.اولین فرش به احتمال زیاد بوسیله افراد چادر نشین برای فرش کردن کف خاکی چادرشان بافته شده بود. ولی امکان اینکه فرش بوسیله مصریها، یا چینیها و یا حتی بوسیله افراد دیگر اختراع شده باشد است. و حتی امکان اینکه تمام این مردم فرش را خودشان اختراع کرده باشند بدون اینکه با هم ارتباط و یا تماسی داشته باشند است.
شاید مهمترین تاریخ در صنعت فرش در ایران مربوط باشد به دوره فرمانروایان صفویه(۱۴۹۹ – ۱۷۲۲ ). براستی و حقیقتا که محکمترین دلیل و گواه این هنر و صنعت به این دوره برمیگردد. تقریبا ۱۵۰۰ اثر حفظ شده در موزه ها و کلکسیونهای سراسر دنیا موجود است. در ایران در دوره فرمانروائی شاه عباس (۱۵۷۱ – ۱۶۲۹)، تجارت و هنر و صنعت شکوفا شد. شاه عباس به تشویق و دلگرم کردن مردم به تماس و مبادله با اروپا بود و پایتخت خودش را که اصفهان بود به یکی از مجلل ترین و عظیم ترین شهرهای ایران درآورد. او همچنین یک کارگاه بزرگ برای فرش ها درست کرد که هنرمندان در آنجا کار کنند تا بهترین و باشکوه ترین نمونه های فرش را ببافند. بیشترین این فرشها از ابریشم با رشته های طلا و نقره که تزئین کننده آنها بود بافته شده بودند.
دوره کارگاه های فرش در ایران با هجوم افغانها(۱۷۲۲) به پایان رسید. افغانها تا زمانی که (۱۷۳۶) سلطه آنها در ایران بود اصفهان را از بین بردند، تا اینکه یک سالار جوان از خراسان، بنام نادر خان شاه ایران شد. در تمام مدت فرمانروائی نادر شاه تمام وقت و نیروی آن صرف جنگیدن با افغانها، ترکها و روسها را گذشت. در این دوره و تمام دوران یاغی گری و آشفته ایران بعد از مرگ او(۱۷۴۷) هیچ فرشی که ارزشی داشته باشد بافته نشد، و این رسم و سنت بتنهائی بوسیله افراد چادر نشین و هنرمندان این صنعت در شهرهای کوچک دنبال میشد.
در آخرین ربع قرن نوزدهم و در زمان فرمانروایان قاجار این شغل دوباره پا گرفت. صنعت فرش با فرستادن آن به اروپا از تبریز به استانبول دوباره رونق گرفت. در اواخر قرن نوزدهم میلادی بعضی از شرکتهای اروپائی و آمریکایی به ایران آمدند و این هنر و صنعت را به بازارهای کشور خودشان فرستادند.
امروزه، بافتن فرش به گسترده ترین هنر دستی در ایران مبدل شده است، و همینطور در خارج از کشور هم بخوبی شناخته شده است. فرشهای ایرانی امروز از شهرت و اعتبار خاصی که به خاطر رنگ و تنوع و الگوهای گوناگونشان، برخوردار است.
ورود فرش ماشینی به ایران
امروزه می‌توانید انواع و اقسام فرش ماشینی را در بازار پیدا کنید. از انواع مدرن گرفته مدل‌های کلاسیک. اگر قصد خرید فرش وینتیج، یا هر محصول دلخواه دیگری در این بازار داشته باشید، احتمالا برای یافتن محصول مورد نظر، سختی چندانی نخواهید داشت. اما در گذشته‌ای نه چندان دور، این گونه نبود. فرشهای دستباف، تنها محصولات موجود بودند و برای خرید آنها، باید هزینه‌های زیادی متقبل می‌شدید. جایگزین فرش هم قالی بود که با توجه به قیمت پایین در خانه‌ی بسیاری از ایرانیان دیده میشد.
اما با وقوع انقلاب صنعتی، تحولی عظیم در همه‌ی صنایع به وجود آمد. با توجه به این که قدرت ماشین به کمک انسان آمده بود، کارخانه‌ها می‌توانستند کارهای بیشتری را در زمان کمتری انجام دهند. حتی کیفیت انجام آن نیز بیشتر بود. صنعت قالیبافی و تولید فرش هم از این روند، جا نماند. ماشین‌ها نخ‌ریسی و بافت فرش تولید شدند که می‌توانستند محصولی با همان مشخصات ظاهری را با صرف هزینه و زمان کمتر تولید کنند. این کار باعث کاهش چشمگیر قیمت خرید این محصول هم شده بود.
انتهای پیام/
