به گزارش یکتاپرس پیش از اختراع یخچال‌های الکتریکی، ساکنان شهر زنجان نیز همچون بسیاری از مردم مناطق دیگر ایران از یخچال‌های سنتی برای نگهداری یخ استفاده می‌کردند. در محدوده جنوبی شهر زنجان چندین یخچال سنتی وجود داشته که بیشتر آن‌ها امروزه تخریب‌شده و از بین رفته‌اند.
بوزخانا یا یخچال آقارحیم یکی از معدود یخچال‌های سنتی باقی‌مانده از دوران قدیم است که در یک باغ خصوصی در جنوب شهر زنجان قرار دارد. این یخچال در گذشته از سه بخش تشکیل می‌شده که دو بخش آن با همدیگر ارتباط داشتند. در حال حاضر از یخچال قدیمی دو سالن بزرگ مرتبط با هم برجای مانده و از سالن سوم هم فقط بخش‌هایی که بازسازی‌شده باقی‌مانده است.
در حال حاضر هر سه سالن کارکرد خود را ازدست‌داده و به‌عنوان محل نگهداری احشام و انبار مورد استفاده قرار می‌گیرند. دو سالن اصلی بنا در جهت شرق به غرب ساخته شده و با یک در کوچک به همدیگر راه می‌یابند. سالن سوم که بخش اعظم آن تخریب‌شده در راستای شمالی جنوبی و در فاصله اندکی از دو سالن قبلی ساخته شده است.
مصالح استفاده‌شده در یخچال آقارحیم، لاشه‌سنگ و ملاط آهکی در دیوارها و آجر در قسمت‌های بالاتر و سقف است. پوشش سقف بنا به‌صورت طاق قوسی و نوع و شکل ظاهری طاق‌ها بیشتر به‌صورت هلالی است. در قسمت‌های فوقانی دیوارها در فواصل مختلفی پنجره‌هایی با طاق قوسی تعبیه‌شده است.
هر سه سالن به‌صورت فضاهای ساده مستطیلی شکل بوده که در گذشته محلی برای نگهداری یخ بودند. با توجه به نزدیکی به چشمه‌های آب حاشیه زنجان‌رود، ذخیره‌سازی یخ در این بناها به‌راحتی انجام می‌یافته است.
برای تهیه یخ، حوضچه‌هایی را که در پای دیوار سایه‌انداز احداث می‌شد، در شب‌های سرد زمستان تا سطح معینی از آب پر می‌کردند، سرمای شدید شب‌هنگام، موجب یخ بستن آب این حوضچه‌ها می‌شد و مقدار آبی که در شب‌های بعد، بر روی این توده‌های منجمد هدایت می‌شد، به‌اندازه‌ای بود که سرمای یک شب بتواند آن را منجمد کند، به‌طورکلی، ارتفاع آب روی سطوح یخ قبلی، از چند سانتیمتر تجاوز نمی‌کرد و این کار آن‌قدر تکرار می‌شد تا قطر یخ‌ها، به‌اندازه عمق حوضچه‌ها می‌رسید. پس‌ازآن، یخچال‌داران، صبحگاهان، به جان یخ‌ها می‌افتادند و با پتک یا وسایل دیگر، یخ‌ها را قطعه‌قطعه می‌کردند و هر قطعه را به مخزن یخ منتقل کرده و به داخل گودال می‌ریختند.
تمامی یخچال‌های سنتی شهر زنجان در چند دهه اخیر تخریب شده‌اند و یخچال آقارحیم تنها یخچال سنتی برجامانده در شهر زنجان و از معدود یخچال‌های استان است. به گفته روستاییان، بخش‌هایی از گنبد بنا توسط مردم محلی در گذشته مرمت‌شده است.
از نظر هنر معماری و دانش مهندسی، یخچال یکی از بهترین مصداق‌های دانش «انسان-طبیعت-معماری» و تعامل انسان با رفتارهای طبیعت و عناصر طبیعی در فصول مختلف سال است.
کد خبر 640945
