به گزارش گروه فرهنگی یکتا پرس، تبریز، در حال حاضر از سوی «شورای جهانی صنایع دستی» به عنوان «شهر جهانی بافت فرش» انتخاب شده است.
یکی از مهمترین صنایع دستی شهر تبریز قالیبافی است و در این زمینه شهرت جهانی دارد. فرشبافی در تبریز از قبل از دوران صفویه آغاز شد و یکی از قدیمی ترین و معروفترین مراکز بافت فرش های دستباف در دنیا به شمار می آمد. اوایل فرش ها در قالب طرح های روستایی با رجشمارهای 24 بافته می شد که به مرور زمان با رشد و ترقی فرش و قالیبافی تا 110 رج افزاش پیدا کرد و همچنین به هنر درباری مبدل گشت.
مواد اولیه بکارگرفته شده در فرش تبریز معمولا از جنس پشم یا ابریشم بودند که فرش های بسیار با کیفیت و اعلا روانه بازار می کردند. تبریز دارای تنوعی بی نظیر از طرح ها و نقشه ها در زمان های گذشته بود.
ريز بافت ترين فرشهای ايران در تبريز بافته می شود. گره با قلاب و از نوع متقارن (تركي) و پودگذاري بصورت دو پوده (مانند كليه نواحي ترك زبان) است.
تار فرش تبريز اغلب پنبه اي و بسياري مستحكم و با دوام و پود و پرز پشم است. اما فرشهای ابريشمي نيز بصورت گل ابريشم، تمام ابريشم و يا چله ابريشم بافته مي شود و قاليچه های چله ابريشم تبريز در نوع خود از بهترين فرشهای ايران است كه قسمت عمده ابريشم آن از خراسان و تهران تهيه می شود.
قسمت عمده پشمی كه در صنعت قاليبافی تبريز مورد استفاده قرار مي گيرد از منطقه ماكو، كه كوهپايه باريكی است، تهيه می گردد. ماكو در شمال غربی ايران بين تركيه و جمهوری نخجوان كه جزء اتحاد جماهير شوروی سابق است، قرار گرفته است. پشم ماكو مرغوب است ولی قدري خشن تر و زبرتر از مناطق ديگر شمال غربي و غرب كشور است. همين مختصات سبب شده كه قالي های تبريزي قدري خشن شود. زماني بخشي از پشم تبريز از اروميه و مهاباد، دشت مغان. خوي و سلماس نيز تأمين مي شد.
در مورد پرز فرش تبريز بايد به اين ويژگي اشاره كنيم كه حالت ظاهري اين پرزها نه درخشان است و نه ابريشمين، و اين موردي است كه درباره ساير گونه هاي فرش ايران نيز صادق است. اين پديده را در قالی های جديدی كه داراي بافت بسيار ظريفی هستند و حتي در قالي هاي قديمي نيزمی بينيم. عدم شفافيت و خشكی اين قاليها ناشی از رنگرزی آن و استفاده از آب شور تبريز است كه دارای نمك فراواني است.
نخ هاي پود قالی هاي تبريز، از دو رشته تشكيل شده اند: يكي از آنها ضخيم و ديگري نازك است.
اولين رشته (سفيد يا خاكستري) كه براي حجيم كردن كردن قالی و انعطاف پذيری آن در نظر گرفته شده است بصورت كشيده از ميان نخ های تار كه در دو سطح زير و رو قرار دارند عبور مي كند.
رشته دوم نيز كه غالباً به رنگ آبي نفتی يا قرمز است، از ميان همين تارها می گذرد. با اين تفاوت كه نخ های تاری را كه رشته پود اول از هم جدا كرده بطور محكم به يكديگر پيوند ميدهد. يعني رشته نخ هاي تارهای زيرين در رو و تارهاي رويي در زير قرار مي گيرند.
فرش تبریز عموما در رجشمارهای بالا و ریزبافت است.
فرش های تبریز دارای تنوع بسیار زیادی از رنگ هاست.
پرز های فرش تبریز معمولا کوتاه است و پرداخت آنها توسط افراد ماهر انجام می گیرد.
الیاف بکار رفته در فرش دستباف تبریز از نوع مرغوب است و از کیفیت بالایی برخوردار است.
استفاده از سایه روشن ها که باعث ایجاد عمق در فرش تبریز می شود.
از دیگر خصوصیات فرش تبریز پر کردن قسمت های خالی فرش به جای استفاده از نقش های دیگر.
فرش تبريز از كوچكترين تا بزرگترين اندازه بافته مي شود. معمولاً فرش های تصويری تبريز داراي قطعه كوچك يا متوسط هستند و قالي ها ابريشمي هم غالباً در اندازه ها بزرگ ميباشند.
دار تبريزی يا عمودی را از اين رو تبريزی می نامند كه ظاهراً در تبريز اختراع شده است. در شهر تبريز انواع ديگر دار استفاده نمی شود چون اين دستگاه ساده است و به كار بردن آن آسان و در عين حال ارزان نيز هست. در اغلب مراكز قاليبافی واقع در شهرهاي شمال غربي و مركزي ايران نيز اين نوع دار به كارمي رود.
اين دار نسبت به دار روستايی از چندين لحاظ برتری دارد. كار خسته كننده كلاف كردن چله ها و گره زدن آنها به تير فوقانی و دوختن قسمت بافته شده قالی به تير زيرين در اين دستگاه حذف گرديده است. هنگام پايين كشيدن قالی مي توان با بيرون كشيدن چهارگوه از شكاف باهوها چله ها را به سرعت رها ساخت. به اين ترتيب قالی پايين مي آيد و قسمت بافته شده را طوری بر روی دار قرار می دهند كه به سهولت مي توان آن را مورد بازرسي قرار داد.
در شهر تبريز كارد مخصوص به كار برده می شود كه با كاردهای ديگر اختلاف مهمی دارد. اين كارد تركيبی است از يك تيغه تيز و قلابي شبيه قلاب دكمه انداز كه در انتهاي تيغه تعبيه شده است. از قلاب براي گره زدن و به جاي گره زدن بوسيله دست، و از تيغه براي بريدن نخ پس از بستن گره استفاده مي كنند.
در سراسر ايران نوعي شيوه قاليبافی تقلبي رواج يافته كه به شهرت نيك قالی ايران بسيار لطمه زده است. اين روش زيان آور اين است كه به جاي گرفتن دو رشته تار و بستن گره به آن، گره را به چهار تار می بندند، به اين ترتيب فرشی كه بافته مي شود تنها نصف گره هايی را كه بايد داشته باشد دارد.
شهر تبريز يكی از مراكز معدود قاليبافی است كه اين بيماری در آن شايع نشده است علت اين امر به اين دليل است كه قاليبافان تبريز چون براي بستن گره به جاي انگشت از قلاب استفاده مي كنند، بستن گره با قلاب امكان پذير نمي شوند. نتيجه اين مصونيت به طور كلي به نفع قاليبافان تبريز تمام مي شود.
انتهای پیام/