به گزارش گروه اجتماعی یکتاپرس؛ جابجایی سطح زمین در راستای قائم و با مؤلفه افقی ناچیز را می توان در سه پدیده فرونشست، فروچاله و فروریزش خلاصه نمود که ماهیت رخداد آنها با هم متفاوت است. پدیده مورد بحث در جلسه، فرونشست ناشی از افت سطح آب زیرزمینی به دلیل برداشت بی رویه آب از سفرههای آب زیرزمینی و بدنبال آن فشرده شدن غیر قابل برگشت لایه های رسوبی میباشد.
پتانسیل رخداد این پدیده در حال حاضر در حدود 414 دشت از 619 دشت آبرفتی کشور با وسعت و نرخهای مختلف وجود دارد که منشأ آن برداشت از سفرههای آب زیرزمینی برای مصارف مختلف به ویژه مصرف کشاورزی است. تبعات نامطلوب و عوارض ناشی از فرونشست عبارتند از کاهش قابلیت ذخیرهسازی سفره، لم یزرع شدن زمینهای کشاورزی، ایجاد ترک و شکافهای عمیق و آسیب به زمینهای کشاورزی، تغییر شیب سطح زمین و نیز آسیب رساندن به سازهها و شریانهای حیاتی مخصوصا سازههای خطی همچون لوله های انتقال گاز، آب و نیز دکلهای برق و خطوط ریلی و راه آهن که چنانچه موضوع مورد توجه جدی و عاجل قرار نگیرد، آسیبهای جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت.
مطالعات فرونشست: مطالعات پدیده فرونشست را میتوان در سه بخش زیر خلاصه نمود:
پایش و اندازهگیری مقدار فرونشست: این مرحله با استفاده از تصاویر ماهوارهای )تکنیک تداخل سنجی راداری: InSAR )به راحتی قابل انجام است. با رویکار آمدن این تکنیک و دسترسی رایگان به تصاویر ماهوارهای راداری نرخ فرونشست و گستره مکانی آن تقریبا در تمام دشتهای ایران اندازهگیری شده است. اندازهگیریهای زمینی مانند GPS و ترازیابی نیز به عنوان روشی جهت صحت سنجی نتایج حاصل از روشهای ماهوارهای و همچنین به عنوان روشی مکمل در کنار دادههای ماهوارهای باید استفاده شود. خوشبختانه در ایران در زمینه پایش و اندازهگیری نرخ فرونشست در دشتها چالش خاصی وجود ندارد. از سویی دیگر اندازهگیری ضخامت2 فرونشست و بحران آب لایه های زمین شناسی در گمانهها و همچنین تغییرات ضخات در زمانهای مختلف با اکستنسومیتر در صحت سنجی مدلهای پیش بینی روند و میزان فروننشست بسیار سودمند است. بنابراین حفر گمانه و تجیهز آن جهت این اندازهگیری لازم است که در بخش بعدی بدان پرداخته میشود.
مطالعات زمین شناسی، ژئوفیزیکی و ژئوتکنیکی: یکی از روشهای انجام این مطالعات حفر گمانه های عمیق ژئوتکنیک و شناخت لایه های خاکهای زیرسطحی و استفاده از روشهای مختلف ژئوفیزیکی برای تعمیم مطالعات ژئوتکنیکی و نیز شناخت سطح و سفره آبهای زیرزمینی و مشخصات آبخوان است. در این مرحله چالش اصلی عدم وجود گمانههای کافی و عمیق (تا سنگ کف) در مناطق تحت تأثیر فرونشست و بدنبال آن عدم شناخت کافی از سفرههای آبهای زیرزمینی (پارامترهای مؤثر در نفوذ پذیری، جنس و ضخامت لایههای آبرفتی، سنگ بستر و ...) و گسترش و خصوصیات آنها میباشد. چالش دیگر در مطالعات، عدم اطمینان کافی به اطلاعات موجود از جمله اندازهگیریهای پیزومترها و به ویژه ناکافی بودن تعداد و یا عمق چاههای مشاهدهای بویژه در سفرههای غیر آزاد است. متاسفانه اطلاعات موجود از درجه اطمینان بسیار پایینی در کشور برخوردار هستند.
پیش بینی روند فرونشست در آینده: انجام این مرحله نیازمند مدلسازیهای عددی با در نظر گرفتن خاکهای غیر اشباع علاوه بر خاکهایی که زیر سطح آّب قرار دارند، میباشد. انجام این مرحله نیز به دلیل عدم وجود اطلاعات کافی از مشخصات مکانیکی آبرفت و لایه های زیر سطحی و سفرههای آب زیرزمینی و ویژگیهای لایههای رسوبی با چالشهایی روبرو است. از طرفی پهنه بندی آسیب پذیری فرونشست میتواند در تعیین مناطقی که تاکنون در آنها نشست رخ نداده ولی پتانسیل رخداد آنها در آینده وجود دارد به عنوان یک سیستم هشدار زودهنگام مورد استفاده قرار گیرد. همچنین از آنجا که پدیده فرونشست بسیاری از زیرساختها و شریانهای حیاتی از جمله لوله ها، خطوط انتقال گاز و برق و خطوط ریلی را تحت تأثیر قرار میدهد، مدلسازی رفتار فرونشستی و پیش بینی رفتاری این دشتهای آسیب دیده و آسیب پذیر و نیز مدلسازی رفتاری این سازههای خطی متأثر از فرونشست میتواند با پیش بینی تنش وارد شده به آنها از آسیبهای مخرب وارده به این زیرساختها در آینده مطلع نماید تا راههای مقابله با این آسیبها نیز اندیشیده شود. متأسفانه در این زمینه مطالعات بسیار اندکی در ایران انجام پذیرفته است.
راهکارهای مقابله با فرونشست: از آنجا که منشأ اصلی پدیده فرونشست افت سطح آب زیرزمینی است مهمترین راه مقابله با آن در جمله زیر خلاصه میشود:
حل بحران فرونشست در مجموعه حل بحران آب امکان پذیر است. حفظ سطح آب زیرزمینی و کاهش مخاطرات ناشی از این بحران با نگاهی محلی امکان پذیر نخواهد بود و باید در قالب مدیریت جامع آب و دیدگاه حوضهای انجام پذیرد. لیکن اشاره به این نکته الزامی است که حتی با حفظ سطح تراز آب نمیتوان زمینی که در آن فرونشست رخ داده را به حال اول برگرداند و یا حتی به طور کامل رخداد فرونشست را متوقف نمود. لیکن شاید بتوان تنها از نرخ آن کمی کاست.
راهکارهای پیشگیرانه در مدیریت منابع آب
راهکارهای کوتاه مدت: از آنجا که 91 درصد آب موجود صرف مقاصد کشاورزی میشود، اولین راهکار افزایش بازدهی آبیاری در کشاورزی و بهینه سازی مصرف آب است. در این خصوص روی آوردن به آبیاریهای قطرهای و نظایر آن بجای روش غرقابی بهترین راه حل ممکن میباشد. در کنار بهینه سازی مصرف آب باید به راهکارهای سلبی از جمله جلوگیری از حفر چاههای جدید و یا بستن چاههای غیر مجاز روی آورد.
راهکارهای میان مدت: تغییر الگوی کشت و روی آوردن به گونههایی که آب کمتری مصرف میکنند از جمله راهکارهایی است که بحران آب را کاهش میدهد. شایان ذکر است که در این باره نیاز به فرهنگ سازی و آموزش می باشد.
راهکارهای بلندمدت: شاید یکی از دلایل اصلی آنچه بحران آب را در کشور ایران ایجاد نموده، پرداختن به امنیت غذایی و رساندن کشور به خودکفایی در زمینه تآمین مواد غذایی باشد. در حال حاضر معیشت تعداد قابل توجهی از مردم ایران از طریق کشاورزی انجام میپذیرد. همچنین صادرات محصولات کشاورزی که با آبی با ارزش ریالی ناچیز تولید میشود، یکی از موارد سوء مدیریت کشاورزی و منابع آب است. در این میان به نظر میرسد از راهکارهای مهم و اساسی در حل بحران آب، روی آوردن به تجارت آب مجازی و به جای کشاورزی مازاد بر مصرف، جایگزین نمودن اشتغالهای پایدار است. واقعی شدن ارزش ریالی آب در این میان نیز میتواند از مصرف بی حد و حصر این نعمت بزرگ الهی جلوگیری نماید.
انتهای پیام/
