به گزارش یکتاپرس امروز دهم مهر ماه، صد و چهلمین سالروز تولد اشرف‌الملوک فخرالدوله از سرشناس‌ترین دختران مظفرالدین شاه در سال ۱۲۶۲ است.
فخرالدوله
نهمین دختر مظفرالدین شاه و مُلوک خانمِ سرورالسلطنه ملقب به حضرت علیا در مهر ۱۲۶۲ در تبریز به دنیا آمد و نامش را اشرف‌الملوک گذاشتند.
فیروز میرزا فرمانفرما
ملوک خانمِ سرورالسلطنه دومین همسر عقدی ناصرالدین شاه بود. نام پدرش فیروز میرزا فرمانفرما ملقب به نصرت‌الدوله که شانزدهمین فرزند عباس میرزا ولیعهد فتحعلی‌شاه بود و نام مادرش هما خانم فرزند بهمن میرزا ملقب به بهاءالدوله سی و هفتمین پسر فتحعلی‌شاه قاجار بود.
تصاویر | کاری که عمه احمد شاه با قاجاریه کرد | سرشناس‌ترین دختر مظفرالدین شاه را ببینید
نجم‌السلطنه و عبدالحسین میرزا خواهر و برادر فخرالدوله
او دو خواهر به نام‌های مَلِک تاج ملقب به نجم‌السلطنه مادر محمد مصدق و ماه سماء ملقب به عصمت‌السلطنه و یک برادر به نام عبدالحسین میرزا داشت. نام خانوادگی چهار برادر و خواهر «فرمانفرما» بود.
اشرف‌الملوک در شش سالگی برای آموزش دستور زبان عربی و فارسی و خواندن قرآن کریم به مکتبخانه شاهی فرستاده شد.
اشرف‌الملوک فخرالدوله
او که ملقب به «فخرالدوله» بود در ۱۴ سالگی به عقد محسن امین‌الملک درآمد.
مَلِک تاج، خالهِ بزرگ فخرالدوله بعد از تولد دخترِ ملوک او را برای پسرش محمد نشان کرد. او که قبل از این کار، موافقت خواهر و شوهرخاله پادشاهش را گرفته بود با پا پیش گذاشتن میرزا علی‌خان امین‌الملک، صدراعظم مظفرالدین شاه و سماجت او بر این وصلت برای همیشه از خواهرش رنجید.
دوره صدارت میرزا علی خان امین‌الدوله دو سال طول کشید. او برای بهبود شرایط مالی دربار و کشور، ابوالقاسم خان قراگوزلو ملقب به ناصرالملک را که به انگلیس گرایش داشت به وزارت مالیه منصوب کرد.
ژوزف نوز بلژیکی مشهور به مسیو نوز
میرزا علی خان علاوه بر این اقدام با منصوب کردن ژوزف نوز بلژیکی مشهور به مسیو نوز به عنوان رییس کل گمرکات کشور، مالیات‌های مختلفی را بر کالاهای وارداتی به کشور بست و درآمد کشور را تا سه برابر افزایش داد.
تمایل امین‌الدوله به انگلستان امید به حل مشکلات مالی کشور را نوید می‌داد اما فتوای تاریخی ممنوعیت استفاده از توتون و تنباکو توسط آیت‌الله میرزا سید محمدحسن شیرازی معروف به میرزای بزرگ موجب ابتر ماندن امتیاز قرارداد انحصاری تولید و صادرات تنباکو که در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، پدر مظفرالدین شاه به جرالد تالبوت و شرکت رژی واگذار شده بود، شد و این اتفاق مانع بزرگی در موافقت دولت انگلستان با درخواست وام یک میلیون لیره‌ای میرزا علی خان امین‌الدوله و آغاز مشکلات زنجیره‌ای دولت او شد.
میرزا چاره کار را در استقراض ۵۰ هزار لیره‌ای از بانک شاهنشاهی دید اما این بانک هم به دلیل کنترل انگلیسی‌ها بر آن از اعطای این قرض خودداری کرد.
در کنار بالا گرفتن مشکلات مالی در دولت امین‌الدوله، جمعی از علما و روحانیون کشور از میرزا علی خان درخواست کردند تا آصف‌الدوله حاکم خراسان و احمد خان علاءالدوله حاکم خوزستان را به دلیل ظلم بیش از حد به مردم آن دیار برکنار کند اما میرزا علی خان درخواست علما را نپذیرفت و موجب تشدید نارضایتی آنان شد.
در کنار دو بحران مخالفت دولت انگلستان وام و تشدید نارضایتی علما و روحانیون از عملکرد حاکم خراسان و خوزستان، میرزا اسماعیل خان امین‌الملک، برادر کوچک‌تر میرزا علی‌اصغر خان اتابک، صدراعظم معزول مظفرالدین شاه که در دولت میرزا علی خان امین‌الدوله به ریاست خزانه، گمرک و امور مالی کشور منصوب شده بود، در پایتخت کارشکنی کرد.
مجموعه این حوادث در کنار دشمنی میرزا علی‌اصغر خان اتابک و میرزا محسن مشیرالدوله دوست زخم خورده میرزا علی در نهایت موجب ناتوانی دولت میرزا علی خان امین‌الدوله و استعفای او در اواخر خرداد ۱۲۷۷ شد.
میرزا علی‌اصغر خان اتابک
سابقه
آغاز پادشاهی مظفرالدین میرزا با ترور پدرش ناصرالدین شاه به دست میرزا رضا کرمانی در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۲۷۵ شروع شد. او در سال اول سلطنت، میرزا علی‌اصغر خان اتابک را به صدراعظمی خود برگزید اما عملکرد او و تمایلش به برخی دول غربی، نارضایتی گسترده مردم و روحانیون را سبب شد.
بی‌رقبتی انگلیسی‌ها به ادامه صدارت میرزا و نیاز شدید شاه به پول از یک سو و ناتوانی اتابک در تهیه آن موجب بالا گرفتن نارضایتی‌ها و عزل میرزا اتابک توسط مظفرالدین شاه شد.
علی قلی خان هدایت ملقب به مخبرالدوله
با عزل میرزا اتابک، کشور برای دوره کوتاهی بی صدراعظم شد. مظفرالدین شاه برای یافتن صدراعظم جایگزین، اداره کشور را به هیاتی مرکب از عبدالحسین فرمانفرما برادر اشرف‌الملوک فخرالدوله که وزیر جنگ بود، میرزا محسن تبریزی ملقب به مشیرالدوله که دوست صمیمی میرزا علی خان امین‌الدوله بود و علی قلی خان هدایت ملقب به مخبرالدوله موسس مسجد و تکیه عزاداری هدایت در خیابان شاه‌آباد - جمهوری - سپرد.
با وجودی که مسئولیت‌ها بین هیات سه نفره تقسیم شده بود اما عبدالحسین فرمانفرما وقت و بی‌وقت در مسئولیت‌های مخبرالدوله دخالت کرد و مخبرالدوله صبرش تمام شد و استعفا داد و هیات سه نفره بیشتر از چهار ماه دوام نیاورد.
مظفرالدین شاه برای سر و سامان دادن به شرایط نامناسب سیاسی و مالی کشور، میرزا علی خان امین‌الدوله را در زمستان ۱۲۷۵ از تبریز به تهران فراخواند. ابتدا او را رییس‌الوزرا، مدتی وزیر اعظم و سرانجام صدراعظم کرد.
میرزا علی خان امین‌الدوله طی دو سال صدراعظمی دریافت که از رهگذر وصلت با خاندان شاه می‌تواند به وضع مادی و موقعیت سیاسی خود استحکام بیشتری دهد و به منافع بیشتری برسد. به همین دلیل دختر صمیمی‌ترین دوست خود یعنی دختر میرزا محسن خان مشیرالدوله را قربانی این خواسته خود کرد و پس از کش و قوس فراوان همسرِ پسرش را که کمتر از چند ماه از ازدواجش نگذشته بود را از او جدا کرد و برای راضی کردن محسن، پسرش برای تن دادن به این وصلت اجباری، او را ۴۰ ساعت بی‌آب و غذا در اتاقی حبس کرد و محسن مجبور به طلاق همسر تازه عروسش شد.
میرزا علی خان امین‌الدوله
میرزا که اشرف‌الملوک فخرالدوله، دختر پادشاه را برای پسرش خواستگاری کرده بود برای از میدان به در کردن مَلِک تاجِ نجم‌السلطنه خاله اشرف‌الملوک، به معتمدالحَرمِ خواجه باشی رشوه سنگینی داد تا او نظر سرورالسلطنه، مادر اشرف‌الملوک را متوجه پسرش، محسن کند.
این اقدام میرزا علی خان او را برای همیشه بین رقبا و دوستانِ سیاستمدارش منزوی کرد.
ذکاوت اشرف الملوک
با اینکه سواد عروس جدید میرزا علی خان امین‌الدوله در سطح مکتبخانه بود اما از هوش و ذکات بالای سیاسی و اجتماعی برخوردار بود.
میرزا علی‌خان که خود سیاستمدار زیرکی بود با حوصله زیاد، عروسش را با مسائل اجتماعی و سیاسی روز بیش از پیش آشنا کرد و با او در این باب مباحثه و بحث بسیار کرد و سعی و تلاش زیادی در تربیت سیاسی او داشت.
علت اصلی تربیت سیاسی فخرالدوله توسط پدر شوهرش، شخصیت منزوی پسرش محسن و مرگ دو فرزند دیگرش بود. میرزا از یک سو با تسلطی که طی دو سال صدراعظمی مظفرالدین شاه بر امور سیاسی و اجتماعی ایران داشت و از سوی دیگر ذکاوت و درک عمیق عروسش از مسائل سیاسی کشور، به خوبی پی برد تنها فردی که می‌تواند در سپهر سیاسی کشور نجات‌بخش نام «امین‌الدوله» باشد، اشرف‌الملوک فخرالدوله است.
