به گزارش یکتاپرس به نقل از همشهری آنلاین - مریم ورشو: بیشک والدین به داشتن فرزندی باهوش افتخار میکنند، برای همین برخی از آنها در ازای هرکاری که فرزندشان انجام میدهد مدام به او گوشزد میکنند که «تو خیلی باهوشی». گاهی تکرار و تشویق بیش از اندازه سبب میشود که کودک وقتی نتواند کاری را که والدین انتظار دارند انجام دهد احساس نقص و ناکافی بودن کند و دچار تناقض شود. در این زمینه گفتوگوی همشهری آنلاین را با «مونا فلسفی» روانشناس کودک و نوجوان میخوانید:
- معیار اینکه بدانیم کودک هوش بالا یا متوسطی دارد چیست؟ و آیا هوش نسبی است؟
تستهای هوش استانداردی مانند استنفورد بینه وجود دارد که عدد هوش بچهها را کاملا نشان میدهد. بنابراین به کمک این نوع تستها میتوانیم میزان هوش کودک را بررسی کنیم. بخشی از میزان بالا یا پایین بودن هوش به ژنتیک برمیگردد که نشانههایی هم دارد. مثلا بچههایی که زود راه رفتن را شروع میکنند یا سریع خواندن و نوشتن را میآموزند هوش بالایی دارند. برخی از کودکان نسبت به همسن و سالان خود جلوتر و خلاقترند و همین میتواند نشانه هوش بالای آنها باشد.
البته هوش دارای انواع مختلف است؛ مثلا ممکن است کودکی هوش درسی یا اجتماعی بهتری داشته باشد، بهتر با دیگران ارتباط بگیرد یا توان حل مساله را در برابر مشکلات داشته باشد. در کل ۸ گونه هوش طبق هوش هشتگانه گاردنر داریم؛ هوش کلامی(زبانی)، هوش منطقی(ریاضی)، هوش بصری(فضایی)، هوش بدنی(فیزیکی)، هوش موزیکال(ریتمیک)، هوش اجتماعی(بین فردی)، هوش شخصی(درونگرا) و هوش طبیعت(طبیعتشناس).
انتظاری که ما از هوش داریم لزوما هوش علمی یا ریاضی نیست. هوش اگر حتی ژنتیکی باشد قابل ارتقاست، بنابراین هوش نسبی است. یعنی تا آخر عمر با تمرین میتوانیم آن را افزایش دهیم و در صورت تمرین نکردن حتی آن را کاهش دهیم.
تا این اندازه مجازید به کودک بگویید تو خیلی باهوشی | میخواهید کودکتان خوشحال باشد یا دانشمند؟ | آسیب مدرسه تیزهوشان به برخی دانشآموزان
- این روزها والدین مدام بابت هر رفتاری که از فرزندانشان میبینند به آنها میگویند تو چقدر باهوشی... این حجم از تایید آیا میتواند آسیبرسان باشد؟
ما در روانشناسی چیزی با عنوان تشویق داریم که یکی از انواع تشویقها تحسین کلامی است؛ بنابراین اشکالی ندارد که ما بچهها را تشویق کنیم. ما باید ویژگیهایی که در بچه پررنگتر است ببینیم، اگر به هر خصلت و ویژگی که در بچه نقطه قوت به حساب میآید توجه کنیم کودک در آن زمینه رشد بیشتری میکند، ولی اگر این بازخورد بیش از اندازه لازم باشد آسیبرسان است. اگر پدر و مادری دائما از بچه تعریف و تمجید کنند و هیچ تنبیهی در برابر خطاهای وی در نظر نگیرند و مدام چشم پوشی کنند، وی در بزرگسالی دچار خودشیفتگی میشود و نمیتواند با دیگران روابط نرمالی برقرار کند. چون یاد گرفته است که همیشه خواستههایش برآورده و تحسین شود. چنین کودکی هیچ وقت انتقادپذیر نمیشود و شکست و ناکامی را تحمل نمیکند، بنابراین رشد هم نمیکند. تحسین باید در حد نرمال باشد. مثلا اگر خوب نقاشی میکند به او در حد پیکاسو بودن امتیاز ندهیم.
- پس اگر گاهی به کودک بگوییم تو باهوشی میتواند تشویق به حساب بیاید...
در کل در هر زمینه حتی فرزندپروری باید واقعبینانه به همه چیز نگاه کنیم. یعنی در زمینه فرزندپروری نه خیلی سختگیر باشیم و نه خیلی باج دهیم و سهل بگیریم. باید مقتدر باشیم. در زمینه تشویق همینطور است؛ اینکه چیزی را به کودک القا کنیم که در آن زمینه باهوش است میتواند به افزایش اعتماد به نفس او کمک کند. مثلا اگر به کودک حق انتخاب دهیم، یا با تحسین کلامی به او بگوییم تو بچه باهوشی هستی یا زیبایی میتواند تشویق باشد، اما اگر خصلتی واقعا در بچه وجود نداشته باشد و والدین همان ویژگی نداشته را مدام به بچه تلقین کنند اشتباه است.
- بچههایی که مدام تشویق میشوند کمالگرا هم هستند؟
کمالگرایی فقط با القای اینکه تو چقدر باهوشی در کودک به وجود نمیآید. بچهای کمالگرا میشود که والدین کمالگرا داشته باشد. ریشه کمالگرایی هم اضطراب و وسواس است. کمالگراها همیشه ترس از شکست دارند و همیشه ترس از این دارند که کاری را درست و کامل انجام ندهند. وقتی به کودک القا میکنیم که تو چقدر باهوشی ممکن است بیشتر به وی احساس نقص و شرم دهد که کودک را به سمت کمالگرایی پیش ببرد. چون کمالگرایی میتواند یک مکانیزم دفاعی باشد در مقابل آن نقص درونی. البته تشویق بیاندازه که تو در همه چیز باید خوب باشی هم میتواند کمالگرایی ایجاد کند. در واقع یک تیغ دولبه است.