درگذشت شاپور جورکش، شاعر، مترجم، پژوهشگر و استاد دانشگاه اهل فسا و ساکن شیراز، جامعه ادبی ما را دوباره به سوگ برد. هنوز از مرگ احمدرضا احمدی در شوک بودیم که فراق دیگری از راه رسید.
در تماسی که با سعیدجهانپولاد، شاعر، مترجم، پژوهشگر زبان و ادبیات تطبیقی ملل، داشتیم نظر ایشان را درباره شاپور جورکش، آثار قلمی و نقش و تاثیر وی پرسیدیم که نظر خود را که حاوی بررسی اجمالی از بخشی از کارنامه شعری و پژوهشی شاپور جورکش هست به صورت مکتوب برایمان ارسال کرد:
شاپور جورکش، بیشتر از آن‌که در قامت شاعری خود را به جامعه ادبی بشناساند، در بند تحقیق و پژوهش از شعر و ادبیات و آثار نمایشی و خصوصا نظریات ادبی و فرهنگی بود. یعنی به هر طریق او شاعری هم کرد. اما شعرش و زاویه نگاهش با آنچه مثلا در بوطیقای شعر نو درباره نیما و برخی دیگر اظهار داشت و یا بعد در هدایت پژوهی نوشت و نظراتی که چه در قالب گفتگو و چه در حیطه مقالاتش، و یا نامه ها و پیام‌هایی که به دوستان نزدیک می داد. تفاوت‌های زیادی دارد.
اینکه هوش سبز و یا نام دیگر دوزخ را جزو بدنه جریان اصلی شعر و نگاه نوآورانه چه در ساختار و فرم روایی و تلفیق و ادغام اسطوره ایی/ تاریخی شعر معاصر مان بدانیم . به زعم من نیاز به دقت نظر و سنجش با آثار مهم و برجسته روزگار ما و از همه مهمتر نسبت درونی شده نیازها، ضروریات ادبی، تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی ماست. شعر شاپورجورکش، در این میانه سهم و جایگاه چندانی ندارد. نه تاثیری بر روند زایشی و توسعه و گسترش چند وجهی و تنوع سبکی و زبانی دارد و نه نگره فراواقع گرایانه و زبان فخيم و آرکاییکی و ترکیبات زبانی اش، تاثیری بر غنابخشی و یا، تأثیر گذاری بر روند تاریخی و تکوینی شعر ما داشته است. وی از نظر من شاعر دست چندمی بوده، و اصلا قابل قیاس با بزرگان و پیش قراولان ما نبوده و نیست. حتا جزو شاعر ان دوره و دهه بندی شده جریان های شعری این چند دهه هم نبوده است. با نگاهی دقیق می توان گفت، وی می خواسته یکی از توصیه های نیما را که قالب نمایشی و روایی در شعر هست، تجربه اندوزی کند و یا تجربه ایی دیگر با تاثیر از شعر غرب و اروپا مثلا در منظومه نویسی،..اینکه این روزها دوستانی بی اطلاع از چند و چون و چگونگی و بدون تخصصی در حوزه نقد ادبی تطبیقی، منظومه ی شعری: نام دیگر دوزخ را و اشعار جورکش را با مثلا سنگ آفتاب اوکتاویو پاز و یا ویسلند و یا چهار کوارتت تی اس الیوت و یا بلندی های ماچوپیچو .. پابلو نرودا و اینها مقایسه می کنند.نظراتی غیر دقیق و غیر علمی است. و هیچ نیاز به پاسخ گویی هم ندارد.
اینکه منظومه شعر نام دیگر دوزخ را از نظر ساخت روایی، و تلفیق اسطوره ایی، تاریخی ملل و حضور بینامتنیت ها و ارجاعات بیرون متنی را در این منظومه روایی و بااسلوب فرضا نمایشی، جزو این دسته و حوزه آثار ادبی بدانیم. یا به واقع خوب پاز و الیوت و نرودا را نخوانده ایم و یا اصلا درک درستی از نقد ادبیات تطبیقی دو روشی فرانسوی و آمریکایی اش را نداریم. مثلا در گفتگوی اوکتاویو پاز با دو شاعر و منتقد مهم اسپانیایی می خوانیم که خود پاز نقل به مضمون بارها تأثیر و حیرت و شگفتی اش را از ویسلند الیوت اظهار داشته و آن منظومه را یکی از برجسته ترین آثار مهم شعر دوران‌ها نام می برد. ویسلند الیوت با اتکا به روایت غیر خطی و پیچیده به سبک کولاژ و قطعه گذاری از کهن ترین روایت تاریخی و اسطوره ایی ملل( شرقی و غربی)، و نگاهی مذهبی و مسیحی، به دین و فرهنگ، تاریخ و...ره یافت بین کلاسیسیم و رمانتیسم و سمبولیسم ادبی، پلی به سمت مدرنیسم ایجاد کرده و یکسر فضایی چند وجهی و چند لایه و چند معنایی را با اتکا به زبانی پلی فونی،چند صدا یی و زبان پریشی را پایه گذاری می کند.
پاز معتقد است سنگ آفتابش، متاثر از الیوت بوده و تمام شاعران آمریکا ی لاتین و نه تنها آمریکای لاتین بلکه سراسر جهان بعد از ویسلند، متاثر از تی اس الیوت و اشعار و نقد نوین او هستند. رویکرد سورئالیستی و تلفیق سمبولیکی آنها در فضایی چند وجهی و چند لایه، بینا فرهنگی، بینا اسطوره ایی و بینا تاریخی، از شرق دور تا غرب، اروپاو.. دارد. نسبت تفاوتی الیوت با دیگران در امر فراتاریخی ساختن این روایت ها و وقایع تاریخی، اسطوره ایی ست. که خود پاز دراشاره به سنگ آفتابش اشاره دارد که خاستگاه او روم باستان و افسانه و اسطوره باستانی اسپانیا است.
پاز می گويد:روایت او در این منظومه، روایتی خطی و تاریخمند است و نگره و سبک سورئالیستی در پردازش فضا و تصویر را به عاریه از جنبش انقلابی سورئالیست ها در شعر آمریکای لاتین بنا نهاده است.
اما اشاره من اینجا درباره شاپور جورکش و منظومه نام دیگر دوزخ و اشعار هوش سبزش، مسئله تقلید و تأثیر از چنین ساختار روایی و منظومه شعر روایی است، که عمیقا خطی است. و شیوه پردازش نمایشی و تولید شخصیت های تاریخی و یا اسطوره ایی و ارجاعات و بینامتن های بیرونی احضار شده درمتن منظومه و تلاش برای ایجاد نوعی انسجام عمودی در بین این روایت و ترکیب فضایی فراواقع گرای آن در سطحی بسیار نازل تر و با تصاویری سورئالیستی که تصور و صور خیال و رنگ آمیزی آن،با چنین زبانی فخيم و روایی، در اتمسفر و فضای نمایشی خوب تزئین ناشده ، صحنه آرایی نشده و با کمترین سطح گفتگومندی و سنخ های زبانی تولید شده است و اینکه در منظومه های مشهور ذکر شده در بالا، و با چنین روشی. این اسطوره و وقایع تاریخی و تیپیک شخصیت و رفتار شناسی آنها به جامعه انسانی مدرن و روابط پیچیده اجتماعی انسان‌ها در عصر مدرن مرتبط شده است. و پیوند امر تاریخی و فراتاریخی شده آنها در سطوح متنوع اجتماعی روزگار مدرن جامعه بازخوانی می شود. مثلا در ویسلند الیوت، تیرازیاس(پیشگوی دو جنسی) و مادام سوسسترین فال گیر بنام و یابازخوانی اساطیر رومی از کمدی الهی دانته در مسیر بازسازی کردن اسطوره های مدرن هستند.
شاپور جورکش، بیشتر در قامت یک پژوهشگر و مترجم موجه در جامعه ادبی ما، با کتاب بوطیقای شعرنو و در کتاب درآمدی تاریخی بر نظریه ادبی افلاطون تا بارت و یا کتاب پست مدرنیسم و ... به عنوان همکار مترجم، بیشتر شناخته شده است و این آثار قابل توجه هستند. و مطمئن هستم که در آینده بیشتر مخاطبان جدی و اهل قلم به سمت آن ها خواهند رفت. فقدان چنین پژوهشگران و محققین و مترجمان خستگی ناپذیر، برای جامعه ادبی و اهل فرهنگ ما، یک ضایعه جبران ناپذیر است. همین چند تالیف و ترجمه از او، نشان داد که شاپور جورکش زنده است . و آثارش در طبقه بندی جریان تاریخی، ادبی و فرهنگی ما، قابل خوانش است و این یعنی نام و میراثش برای ما ارزشمند خواهد بود .
منبع :*گقتگوی امیر رودریگز مونگال و روبرتو گونسالس اچه واریا با اکتاویو پاز
ادبيات‌وهنر/گفتگو -دوشنبه ۲۵ اسفند۱۳۹۳ترجمۀ گفتگویی است میان اِمیر رودریگز مونگال سردبیر نشریۀ موندو نواوو،
روبرتو گونسالس اچه واریا استاد دانشگاه ییل و ازمنتقدین بزرگ ادبیات امریکای لاتین و اکتاویو پاز شاعر و نویسندۀ مکزیکی و برندۀ جوایز مهم و گوناگون ادبی.
«تاثیر ادبیات اروپا بر نویسندگان ادبیات امریکای لاتین»، «ادبیات سایر ملل» و «نقد بررسی چند اثر مهم پاز» مهم‌ترین مباحث مطرح شده در این گفتگو است. ترجمۀ رامین وحید‌زاده
انتهای پیام/
