بکناپرس- شهر کلات در فاصله ۳۵ کیلومتری شمال مشهد و در میان کوه‌های هزار مسجد قرار گرفته است. حصار طبیعی، مستحکم و تسخیرناپذیر کلات نفوذ به آن را با امکانات جنگی و سلاح‌های ابتدایی تقریبا غیرممکن کرده بود. از قدیم‌الایام این منطقه به‌عنوان مامنی برای حکام و حتی تبعیدگاهی برای یاغیان شناخته می‌شد. این شهر امروزه میزبان یکی از مهم‌ترین دیدنی های استان خراسان رضوی یعنی کاخ خورشید است. با ما همراه باشید تا در مورد کاخ خورشید اطلاعات بیشتری به دست آورید.
کاخ خورشید کجاست؟
آدرس: استان خراسان رضوی، کلات، خیابان امام خمینی (ره)، بعد از کلانتری مرکزی، روبه روی کوچه امام خمینی ۳۸
کاخ خورشید در مرکز شهر کلات نادری و در حاشیه خیابان امام خمینی این شهر قرار دارد.
کاخ خورشید کلات؛ بنایی به جا مانده از نادر شاه
مسیر دسترسی
کاخ خورشید در حاشیه خیابان امام خمینی (ره)، مهم‌ترین خیابان شهر، قرار دارد. برای دسترسی به این عمارت تاریخی ابتدا از طریق بلوار امام رضا (ع) و میدان ورودی شهر وارد خیابان امام خمینی (ره) شوید. کاخ خورشید بعد از کلانتری مرکزی کلات و روبه روی کوچه شماره ۳۸ خیابان امام خمینی (ره) قرار دارد.
درباره کاخ خورشید
دوران طلایی شکوه و عظمت کلات در زمان پادشاهی نادرشاه افشار بود. این شهر به‌قدری مستحکم و استوار بود که تیمور لنگ چهارده بار به آن حمله‌ور شد؛ اما هر بار ناکام ماند. کاخ خورشید که در میان محوطه‌ای وسیع در مرکز شهر کلات نادری جلب نظر می‌کند، یکی از جاهای دیدنی کلات نادری و از معدود بناهای به‌جامانده از دوره افشاری است. بنا از آجر ساخته شده است و نماهای بیرونی آن را با سنگ‌های تراش‌خورده همان منطقه تزیین کرده‌اند. نام این عمارت هیچ ربطی به خورشیدی که هرروز در آسمان می‌بینید ندارد؛ بلکه «خورشید» نام یکی از همسران نادرشاه بود. کاخ خورشید در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۱۸ هجری شمسی با شماره ثبت ۳۲۹ در فهرست آثار ملی کشورمان جاودانه شد.
کاخ خورشید کلات؛ بنایی به جا مانده از نادر شاه
کاربری کاخ
کاخ خورشید سازه‌ای پررمزوراز به شمار می‌آید که ظاهرا قرار بود آرامگاه نادرشاه افشار باشد. بسیاری آن را یک کاخ دانسته‌اند؛ اما بسیاری دیگر آن را محل نگهداری غنائم گران‌بهای نادر معرفی می‌کنند. عده‌ای به‌علت وجود سرداب کارکرد زندان را برایش در نظر گرفته‌اند. وجود چندین مقبره با طرح مشابه و فاصله زمانی کم از این بنا، فرضیه مقبره بودن کاخ خورشید را تقویت می‌کند. وجود سرداب و کتیبه «سوره نباء» که معمولا در محل قبور نوشته می‌شود نیز مزید بر علت است.
تاریخچه کاخ خورشید
از شهر کلات که بارها صحن وقایع تاریخی بوده است، نخستین بار در شاهنامه نام برده شد. در داستان فرود، پسر سیاوش، بارها به نام کلات اشاره شده و فردوسی آنجا را پناهگاه فرود دانسته است. همچنین از این منطقه به‌عنوان صحنه نبرد ایرانیان و تورانیان در شاهنامه یاد کرده‌اند.
کاخ خورشید کلات؛ بنایی به جا مانده از نادر شاه
زمانی که نادرشاه افشار از فتح هند بازمی‌گشت، گنجینه‌ای قیمتی از غنائم جنگی را با خود به‌همراه آورد و برای پنهان کردن جواهرات و اقامت خاندان افشار به بنایی نفوذناپذیر احتیاج داشت. ساخت قصر خورشید کلات نادری در سال ۱۱۵۱ هجری قمری آغاز شد و عملیات ساخت در تمام طول پادشاهی نادر تداوم داشت و حتی تا آخرین سال‌های حیات او یعنی سال ۱۱۶۰ هجری قمری ادامه پیدا کرد. سرانجام با مرگ ناگهانی نادرشاه عملیات ساخت کاخ خورشید نیمه‌تمام رها شد. کتیبه ثلث «سوره نباء» که دورتادور فضای گنبد نوشته شده است، به همین موضوع اشاره دارد. گفته می‌شود نادرشاه پس از فتح هند تراشکارانی را از آنجا با خود به ایران آورده بود تا روی بنا کار کنند.
بیشتر بخوانید
عمارت عالی قاپو؛ تاریخی‌ترین بنای اصفهان را بیشتر بشناسید
همه چیز در مورد کاخ نیاوران تهران
موزه ملی ایران، گنجینه‌ای بی بدیل در کشور
کاخ چهلستون قزوین؛ شاهکار معماران عصر صفویه
حسینیه جاجرمی؛ بنایی زیبا در قلب بجنورد
ارگ کلاه فرنگی؛ عمارتی با معماری زیگوراتی
معماری و بخش‌های مختلف کاخ خورشید
کاخ خورشید مشهد در نگاه اول به‌شدت تحت‌تاثیر جلوه‌های معماری هند به نظر می‌رسد؛ چراکه مصالح به کار رفته در نما و حجاری‌هایی از میوه‌ها و پرندگان گرمسیری روی آن‌ها ظاهر بنا را به آثار معماری هند شبیه کرده‌اند؛ اما این عمارت در لایه‌های زیرین خود هویتی کاملا ایرانی دارد.
کاخ خورشید کلات؛ بنایی به جا مانده از نادر شاه
طبقات کاخ خورشید
کاخ خورشید با سه طبقه در میانه باغی بزرگ واقع شده است. در گذشته ارتفاع عمارت حدودا ۲۵ متر بود؛ اما با خراب شدن سومین طبقه ارتفاع آن به ۲۰ متر کاهش پیدا کرد.
زیرزمین
زیرزمین کاخ خورشید دو قسمت دارد:
اول: فضای هشت‌ضلعی که چهار ستون دارد.
دوم: اتاق‌ها و راهروهایی که در اطراف فضای هشت‌ضلعی قرار می‌گیرند.
بر مبنای مطالعات و گمانه‌زنی‌های محققان مسیرهای ارتباطی مرکزی زیرزمین و فضاهای اطراف آن در دوره‌ای مسدود و سپس از جای دیگری باز شده‌اند. راه‌های ارتباطی فضاهای زیرزمین با طبقه همکف و خارج بنا نیز به‌مرور ایجاد شدند و در ابتدا به‌شکل دیگری بودند. تصور بر این است که بنای کاخ خورشید روی بقایای بنایی دیگر (احتمالا یک مقبره ایلخانی) ساخته شده است که بقایای زیرزمین آن کمی پایین‌تر از زیرزمین فعلی کاخ موجود هستند.
طبقه همکف
سطح همکف کاخ خورشید روی سکویی به ارتفاع یک و نیم متر قرار دارد که با پنج پله به تراز محوطه می‌رسد.
نمای بیرونی
نماهای بیرونی بنای کاخ خورشید مشهد را در همه‌جا تراش داده‌اند؛ اما در بخش‌هایی از نماکاری این تراش‌ها به پایان نرسیده‌اند. این نشان از آن دارد که ساخت بنا ناتمام مانده است.
کاخ خورشید کلات؛ بنایی به جا مانده از نادر شاه
برج کاخ خورشید
وقتی به بنای عمارت نگاه می‌کنید، اولین چیزی که نظرتان را جلب می‌کند استوانه‌ای با نیم‌ستون‌های سنگی است که همچون برجی از میان بنا بالا آمده است. این برج از درون ساختار هشت‌ضلعی دارد و گنبدی بر بالای آن قرار گرفته است. با حذف بخشی از چهار نیم‌ستون در قسمت بالای برج روشنایی درون برج را فراهم کرده‌اند. این نیم‌ستون‌ها ساده هستند؛ ولی سرستون‌ها تراش تزیینی اندکی دارند.
کاخ خورشید کلات؛ بنایی به جا مانده از نادر شاه
داخل کاخ خورشید
نماهای داخلی قسمت برجی شکل کاخ خورشید را با ایوانچه‌هایی در دو طبقه شکل داده‌اند و با نقاشی و طلاکاری آراسته‌اند. «سوره نباء» دورتادور این فضای هشت‌ضلعی در قسمت بالای ایوانچه‌های طبقه اول نوشته شده است. در اطراف این فضا ایوان‌هایی قرار گرفته‌اند که پوشش زیبای رسمی‌بندی دارند. ایوانی که رو به شرق قرار دارد، ورودی بنا محسوب می‌شود.
کاخ خورشید کلات؛ بنایی به جا مانده از نادر شاه
اتاق‌ها
۱۲ اتاق کاخ خورشید با نقاشی و گچ‌بری آراسته شده‌اند. به نظر می‌رسد این بنا محل سکونت پادشاه و خاندانش بوده باشد. البته کاخ خورشید پس از نادرشاه در دوره قاجار نیز برای مدتی به‌عنوان اقامتگاه مسکونی مورد استفاده قرار گرفت.
پله‌ها
پله‌هایی که از طبقه همکف کاخ خورشید به بام می‌روند و همچنین پله‌هایی که از بام عمارت به بالای برج می‌رسند با کندن جرزها ایجاد شده‌اند و به‌سختی می‌توان از آن‌ها بالا رفت.
محوطه کاخ
محوطه کاخ خورشید شامل باغی با چهار کرت در دو تراز است که عمارت در محل برخورد دو محور آن قرار دارد. حفاری‌های باستان‌شناسی فواره‌های دور کاخ خورشید را آشکار ساخته‌اند. دورتادور بنا را جوی آب و حوضچه‌های کم‌عمق با فواره‌های سنگی کوچک فرا گرفته‌اند. محور شرقی-غربی باغ نسبت به محور شمالی-جنوبی کشیده‌تر است و ورودی آن در سمت شرقی قرار دارد. در حدفاصل بین ورودی اصلی باغ تا کاخ خورشید حوضی کشیده با فواره‌های سنگی بلند قرار دارد. امروزه بنای کاخ خورشید و باغ آن کاملا بازسازی شده است.
کاخ خورشید کلات؛ بنایی به جا مانده از نادر شاه
موزه کاخ خورشید
موزه کاخ خورشید با نام «موزه مردم شناسی کلات» در قسمت زیرزمین این عمارت تاریخی بازگشایی شده است و بالغ‌بر ۲۷۰ متر مربع وسعت دارد. مثل هر موزه مردم‌شناسی دیگر، غرفه‌های این موزه الگوهایی از نحوه زندگی، مشاغل و حرفه‌ها، طبیعت و مواهب آن، صنایع دستی و بومی و البته پوشش مردم مناطق مختلف این ناحیه از استان خراسان رضوی را برای بازدیدکنندگان در معرض نمایش گذاشته‌اند. از غرفه‌های معروف موزه کاخ خورشید می‌توانیم به غرفه‌های زندگی عشایری، فنون بافته‌ها، نمایش آداب‌ورسوم ازدواج، عطاری، کشاورزی و آهنگری اشاره کنیم.
کاخ خورشید کلات؛ بنایی به جا مانده از نادر شاه
دیدنی‌های اطراف کاخ خورشید
بند نادری
آدرس: استان خراسان رضوی، شهرستان کلات، بخش مرکزی، کیلومتر چهار جاده کلات نادر-قلعه زو (مشاهده روی نقشه)
فاصله از کاخ خورشید: حدود ۴٫۵ کیلومتر (۱۰ دقیقه با ماشین)
بند نادری که از مکان های دیدنی کلات نادری به شمار می‌رود، در چهار کیلومتری شرق کلات قرار دارد. این بنا یک سد قدیمی خاکی مربوط به دوره سلجوقی به شمار می‌آید که در دوره افشاریه و حکومت نادرشاه افشار ترمیم و بازسازی شده است. تاج بند تاریخی نادری حدود ۹۵ متر و ارتفاع آن ۷۰ متر تخمین زده می‌شود. ضخامت سد در نقاط مختلف بین ۲۰ تا ۲۷ متر در نوسان است. در ساخت بند نادری از آجر، ساروج و سنگ استفاده شده است. این یادگار تاریخی در ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ هجری شمسی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
کاخ خورشید کلات؛ بنایی به جا مانده از نادر شاه
کتیبه نادری
آدرس: استان خراسان رضوی، کلات، انتهای جاده مشهد-کلات، بعد از تونل، ابتدای بلوار امام رضا (ع) (مشاهده روی نقشه)
فاصله از کاخ خورشید: حدود ۴ کیلومتر (۱۵ دقیقه با ماشین)
به گزارش وب گاه گردشگری کجارو، کتیبه نادری سنگ‌نوشته قدیمی در دل کوه‌های اطراف کلات است. کتیبه حاوی اشعار ترکی است که در مدح و ستایش نادرشاه سروده شده‌اند. این اشعار متعلق به گلبن افشار، از شاعران دربار نادرشاه، هستند که متاسفانه اطلاعات کاملی از او در دست نیست. چهار بیت اول از شعر داخل کتیبه به زبان فارسی و مابقی به زبان ترکی درگزی سروده شده‌اند. ساخت کتیبه به‌دلیل مرگ نادرشاه نیمه‌کاره ماند و این موضوع در اولین نگاه به کتیبه مشخص خواهد شد. برای بازدید از این جاذبه باید از راه دسترسی پیاده که پیش از تونل منتهی به کلات نادری آغاز می‌شود، استفاده کنید.
