به گزارش گروه سیاسی یکتا، جمهوری اسلامی ایران در دهه‌پنجم انقلاب اسلامی، دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی را برگزار کرد. نهادی که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار و محور بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها، قانون‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها است. به‌عبارت دیگر پارلمان، پایگاه اساسی نظام، مردم و مایه حضور و مشارکت واقعی ملت در تصمیم‌گیری‌ها و مظهر اراده ملی محسوب می‌شود. در جمهوری اسلامی ایران، هر انتخاباتی از دو جهت اهمیت دارد. نخست: اهمیت انتخابات در نظام مردم‌سالاری دینی و دوم: اهمیت مجلس تراز در قانون اساسی است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای هم پیش از این درباره اهمیت انتخابات فرموده بودند: «انتخابات یک وظیفه است و هر کسی با انتخابات مخالفت کند با جمهوری اسلامی و اسلام مخالفت کرده است و تحقق جمهوریت و مردم‌سالاری هیچ راهی جز برگزاری انتخابات ندارد و مشارکت قوی در انتخابات معجزه‌آفرین است.» این بیان متقن رهبر انقلاب یعنی مشارکت مردم در تعیین سرنوشت کشور همچنان در صدر اولویت نظام قرار دارد.
این دوره از انتخابات مجلس شورای اسلامی در شرایطی برگزار شد که از ۲۹۰ کرسی ۲۴۵ منتخب در دوره نخست به مجلس شورای اسلامی راه یافتند و در ۲۱ حوزه انتخابیه، ۴۵ کرسی برای تعیین نمایندگان خانه ملت، به دور دوم کشیده شد که بنا بر اعلام وزارت کشور ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ برگزار می‌شود تا تکلیف مابقی نمایندگان مشخص شود.
اما این گزارش به اختصار فقط نگاهی اجمالی به حضور داوطلبان، میزان مشارکت و شمار مشارکت دواطلبان زن مجلس در ۱۲ دوره انتخابات دارد:
انتخابات مجلس اول با چه فرآیندی برگزار شد؟
نخستین دوره انتخابات مجلس پس از انقلاب، ۲۴ اسفندماه ۱۳۵۸ در شرایطی برگزار شد که هنوز بیش از یک سال از عُمر نظام جمهوری اسلامی نگذشته بود. این انتخابات در واقع پنجمین انتخابات عمومی پس از رفراندوم تعیین نظام جمهوری اسلامی (فروردین ماه ۵۸)، انتخاب نمایندگان مجلس خبرگان قانون اساسی (مرداد ۵۸)، همه‌پرسی قانون اساسی (آبان ۵۸) و انتخابات ریاست جمهوری (بهمن ۵۸) بود.
در نخستین انتخابات مجلس، شورای نگهبان نبود، اما نظارت بر انتخابات وجود داشت و انجمن نظارت که برای نظارت بر انتخابات مجلس تشکیل شده بود همان نقش شورای نگهبان را ایفا کرد.
در نخستین انتخابات مجلس، شرطی مبنی بر برخورداری از تحصیلات تکمیلی و دانشگاهی وجود نداشت و در این برهه ۳۶۹۴ نفرداوطلبِ اولین دوره برپایی مجلس در نظام جمهوری اسلامی شدند که از این تعداد ۶۶ داوطلب زن بودند؛ در انتخابات مجلس اول شورای نگهبانی وجود نداشت، اما نظارت بر انتخابات وجود داشت و انجمن نظارت که برای نظارت بر انتخابات مجلس تشکیل شده بود به نوعی همان نقش شورای نگهبان را ایفا کرد.
این انتخابات، اهمیت و حساسیت ویژه‌ای داشت به همین جهت گروه‌های سیاسی و اجتماعی زیادی در آن مشارکت داشتند؛ میزان مشارکت مردم در این انتخابات ۵۲.۱۴ درصد بود.
مجلس دوم و افزایش مشارکت مردمی
دومین دوره انتخابات مجلس در فروردین ۱۳۶۳ و در دوران دفاع مقدس و بر اساس قانون انتخابات برگزار شد. در شرایطی که هم گروه‌های سیاسی و هم مردم یک دوره مجلس را تجربه کرده بودند و هم به منظور تأمین سلامت انتخابات، پیش شرط‌ها برای ورود افراد به رقابت‌های انتخاباتی با دوره نخست متفاوت شد که از مهمترین آن، اعتقاد به اسلام و عدم گرایش به گروه‌های معاند بود.
با این شرایط در این دوره ۱۵۹۲ نفر داوطلب انتخابات شدند که از این تعداد ۲۸ داوطلب زن بودند.
همچنین با اصلاح شیوه نظارت بر انتخابات پس از تشکیل شورای نگهبان، علاوه بر کاهش اختلافات، میزان مشارکت مردمی نیز به اندازه درخور توجهی افزایش یافت؛ چنان‌که در دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی که با نظارت استصوابی شورای نگهبان انجام شد، مشارکت مردمی نسبت به دور اول، حدود ۱۳ درصد افزایش یافت و به بیش از ۶۴.۶۴ درصد رسید. در این دوره آمار مشارکت در کردستان و سیستان و بلوچستان سه برابر دور اول رشد داشت.
در این دوره از فعالیت مجلس، قانون مصوب انتخابات مجلس نیز اصلاح شد.
برگزاری انتخابات مجالس سوم و چهارم در فضایی متفاوت!
سومین دوره انتخابات مجلس در فروردین ۶۷ و باز در دوران دفاع مقدس و بر مبنای اصلاح قانون انتخابات در دوره فعالیت مجلس دوم برگزار شد و موضوع مهم پیش از انتخابات مجلس در آن مقطع، انحلال حزب جمهوری اسلامی بود. در این دوره ۱۹۹۹ داوطلب انتخابات شدند و از این تعداد ۳۷ داوطلب از بانوان بودند و میزان مشارکت هم ۵۹.۷۲ اعلام شد.
ریاست مجلس از دوره اول تا دوره سوم برعهده اکبر هاشمی رفسنجانی بود که پس از ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت آیت الله خامنه‌ای با رأی خبرگان رهبری به عنوان رهبر انقلاب انتخاب شدند و پس از زعامت ایشان، رئیس مجلس ردای کاندیداتوری ریاست جمهوری را برتن کرد و از ساختمان مجلس به پاستور منتقل شد. پس از حضور او به عنوان پنجمین رئیس‌جمهور ایران در دوره «پسا انقلاب» مهدی کروبی رئیس سومین دوره مجلس شورای اسلامی شد.
انتخابات چهارمین دوره نهاد قانون گذاری هم در سال ۷۱ برگزار شد، در این دوره ۳۲۳۳ نفر داوطلب شدند و از این تعداد ۸۱ داوطلب زن ثبت نام کرده بودند. میزان مشارکت نیز ۵۷.۸۱ درصد بود. در این دوره برخلاف مجلس سوم، نیروهای راست اکثریت کرسی‌ها را از آن خود کردند و «اکبر ناطق نوری» هم به عنوان رئیس مجلس انتخاب شد.
مجلس پنجم و رقابت‌های انتخاباتی خرداد ۷۶
پنجمین دوره انتخابات مجلس با فعالیت پررنگ گروه‌های سیاسی و مشارکت مردم در اسفند ۷۴ برگزار شد که ۵۳۶۵ نفر داوطلب داشت و از این تعداد ۳۲۰ داوطلب زن بودند؛ در این مقطع میزان مشارکت ۷۱.۱۰درصد اعلام شد.
مجلس پنجم، ۷ خرداد سال ۷۵ تشکیل و در خرداد ۷۶ نیز انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری برگزار شد، در این دوره هاشمی رفسنجانی طبق قانون دیگر نمی‌توانست نامزد انتخابات شود و دوران ۸ ساله او به پایان رسید، از این رو دو رقیب جدی پا به عرصه نهادند. «علی اکبر ناطق نوری» و «سید محمد خاتمی» رقبای اصلی شناخته می‌شدند که در نهایت با رأی مردم، خاتمی رئیس دولت شد و ناطق به مجلس بازگشت و تا پایان دوره برکرسی ریاست قوه مقننه تکیه زد.
مجلس ششم و حاشیه‌های بی‌پایان!
ششمین دوره انتخابات مجلس در دولتِ اصلاحات و در سال ۷۸ برگزار شد و اکثریت کرسی‌ها را نیروهای مشارکتی(یاران رئیس‌جمهور وقت) به دست آوردند و نیروهای اصولگرا به ریاست «غلامعلی حدادعادل» در اقلیت قرار گرفتند. این دوره از انتخابات، ۶۸۵۳ نفر داوطلب داشت که از این تعداد، ۵۱۳ داوطلب از زنان بودند. مشارکت این دوره ۶۹.۲۳ درصد اعلام شد.
مجلس ششم به دلیل نطق‌ها، نامه نگاری‌های جنجالی و تحصن و استعفاء دسته جمعی نمایندگان از حاشیه‌سازترین مجالس پس از انقلاب بود. «مهدی کروبی» به مدت ۴ سال ریاست مجلس را برعهده داشت و در مقاطعی با کنش و واکنش‌های «مشارکتی‌ها» در آن دوره مخالفت می‌کرد.
هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی در ۱ اسفند ۸۲ و در دوره‌ای که همچنان دولت اصلاحات حاکم بود برگزار شد. در این دوره، تعداد داوطلبان نسبت به دوره‌های قبل افزایش یافت و ۸۱۷۲ نفر، داوطلب نمایندگی شدند که از این تعداد ۸۲۸ نفر داوطب را بانوان تشکیل می‌دادند
مجلس هفتم و افزایش کل داوطلبان
هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی در ۱ اسفند ۸۲ و در دوره‌ای که همچنان دولت اصلاحات حاکم بود برگزار شد. در این دوره، تعداد داوطلبان نسبت به دوره‌های قبل افزایش یافت و ۸۱۷۲ نفر، داوطلب نمایندگی شدند که از این تعداد ۸۲۸ نفر داوطب را بانوان تشکیل می‌دادند و میزان مشارکت نیز۵۱.۲۱ درصد بود.
«غلامعلی حدادعادل» که سابقه حضور در مجلس ششم را داشت، در این دوره با رأی نمایندگان به مدت ۴سال رئیس مجلس شد.
در انتخابات مجالس هشتم، نهم و دهم چه گذشت؟
رقابت‌های هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در حالی برگزار شده بود که به گفته سخنگوی وقت شورای نگهبان صلاحیت بیش از ۶۳ درصد از داوطلبان تایید شد. این انتخابات که در اسفند ۸۶ برگزار شد، ۷۶۰۰ نفر داوطلب داشت که از این تعداد ۶۱۱ داوطلب زن بودند. مشارکت در این دوره ۵۵.۴۰ درصد اعلام شد.
دوره چهارساله مجلس هشتم رو به پایان بود و فضا پس از پایان فتنه ۸ ماهه سال ۸۸ دوباره انتخاباتی شد؛ انتخابات مجلس نهم در اسفند ۹۰ و در آغاز دهه چهارم انقلاب اسلامی برگزار شد که از بین ۵۳۸۵ داوطلب، ۲۴۹ داطلب را بانوان به خود اختصاص داده بودند؛ مشارکت این دوره ۶۳.۸۷ درصد بود.
سال ۹۲ دولت تغییر کرد و با رأی ملت، حجت الاسلام حسن روحانی سکاندار دستگاه اجرا شد. دو سال پس از انتخابات یازدهمین دوره ریاست‌جمهوری، انتخابات مجلس دهم در اسفند ۹۴ برگزار شد. این دوره ۱۲ هزار ۷۲ نفر داوطلب داشت که از این تعداد ۱۴۳۵ داوطلب زن بودند. میزان مشارکت هم ۶۱.۶۴ درصد اعلام شد.
از مجلس هشتم تا دهم، «علی اردشیر لاریجانی» رئیس مجلس بود؛ او ۱۲ سال این مسئولیت را برعهده داشت.
انتخابات مجلس یازدهم و سایه سنگین کرونا!
انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در اسفند ۱۳۹۸ ـ پس از شهادت «حاج قاسم» برای تعیین ۲۹۰ کرسی برگزار شد. در این دوره، ۱۶۰۳۴ نفر داوطلب ثبت نام کردند که از این تعداد ۷۳۶ داوطلب زن بودند. میزان مشارکت ۴۲.۵۷ درصد اعلام شد. دومین دوره انتخابات ۲۱ شهریورماه ۹۹ بود. انتخاباتی که سایه ویروس کووید ۱۹ بر سرش سنگینی می‌کرد و رأی دهندگان در ۸ استان با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به پای صندوق‌های رأی رفتند.
«محمد باقر قالیباف» هم به مدت ۴ سال ریاست مجلس یازدهم را برعهده داشت.
مجلس دوازدهم و ثبت نام دو مرحله‌ای دواطلبان
این دوره از انتخابات مجلس شورای با اصلاح جدید قانون انتخابات، ۱۱ اسفند امسال برگزار شد. یکی از ویژگی‌های این دوره، ثبت نام دو مرحله‌ای دواطلبان برای شرکت در انتخابات بود. داوطلبان در مرحله نخست (پیش ثبت‌نام) ۴۸۸۴۷ نام نویسی کردند که پس از بررسی احراز و عدم احراز داوطلبان در مرحله نهایی برای حضور در عرصه رقابت، ۲۴ هزار و ۸۲۹ نفر داوطلب شدند که از این تعداد ۱۲ درصدِ دواطلبان زن بودند. بنا بر اعلام وزارت کشور، ۴۱ درصد در انتخابات شرکت کردند
بر این اساس در میزان افزایش داوطلبان انتخابات مجلس شورای اسلامی، مجلس دوازدهم با نام نویسی ۴۸۸۴۷ داوطلب در مرحله پیش ثبت نام و نام نویسی ۲۴ هزار و ۸۲۹ داوطلب در مرحله نهایی، بیشترین ثبت نام داوطلبان را به خود اختصاص داد.
| مجلس | تعداد داوطلبان | تعداد داوطلبان زن |
| اول | ۳۶۹۴ | ۶۶ |
| دوم | ۱۵۹۲ | ۲۸ |
| سوم | ۱۹۹۹ | ۳۷ |
| چهارم | ۳۲۳۳ | ۸۱ |
| پنجم | ۵۳۶۵ | ۳۲۰ |
| ششم | ۶۸۵۳ | ۵۱۳ |
| هفتم | ۸۱۷۲ | ۸۲۸ |
| هشتم | ۷۶۰۰ | ۶۱۱ |
| نهم | ۵۳۸۵ | ۲۴۹ |
| دهم | ۱۲۰۷۲ | ۱۴۳۵ |
| یازدهم | ۱۶۰۳۴ | ۷۳۶ |
| دوازدهم ـ مرحله پیش نویس | ۴۸۸۴۷ | ٧٠۴٣ |
| دوازدهم ـ مرحله نهایی | ۲۴۸۲۹ | ٣١٢۵ |
