ازدواج سفید نوعی زندگی مشترک، همراه با رابطه ی عاطفی و جنسی است که به لحاظ قانونی در جایی ثبت نشده. ازدواج در اکثر فرهنگها امری مقدس است که طی یک مراسم با رسومات خاص انجام میگیرد و دو جنبهی شرعی و قانونی دارد. در ازدواج سفید، هیچ گونه عقد و تعهد قانونی بین زن و مرد اجرا نمیشود و این دو به صورت غیررسمی و غیرشرعی، زیر یک سقف با هم زندگی میکنند و حتی ممکن است بچه دار شوند.
امروزه ازدواج سفید یکی از انواع روابط گسترده میان زن و مرد در کشورهای غربی است. برای اولین بار در جنبشی به نام جنبش آزادی زنان که در ایالات متحده آمریکا شکل گرفت، این نوع رابطه پدیدار شد. طی این جنبش که با هدف تغییرات ساختاری در شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور و برقراری برابری و شرایط عادلانه برای زنان به وجود آمد، هم خانگی زن و مرد بدون ازدواج رسمی، مظهر آزادی زنان شمرده شد. امروزه نیز در اکثر جوامع غربی زنان و مردان بسیاری بدون عقد شرعی و ازدواج، آزادانه با هم زندگی میکنند.
شاید تصور کنید پدیده ازدواج سفید نهایتاً از یک تا دو دهه گذشته وارد کشور شده باشد اما ظاهراً تاریخچه این امر در کشور به سالهای پیش از انقلاب برمیگردد. در گفتگویی که روزنامه دنیای اقتصاد با دکتر قرابی مقدم، جامعه شناس و استاد دانشگاه، انجام داده، ایشان در خاطرهای که مربوط به دهه 50 میشود، از یکی از اساتید خود سخن به میان آوردند که در مورد گسترش یافتن ازدواج سفید در کشور ابراز نگرانی کرده بود؛ بنابراین پیدایش این گونه روابط در میان ایرانیان به حداقل 5 دهه قبل برمیگردد.
متأسفانه اوضاع نابسامان اقتصادی در جامعه، آثار منفی در زمینه های مختلف به همراه داشته است. مشکلات اقتصادی فشار زیادی به جوانانی که در سن ازدواج هستند وارد میکند. در وضع کنونی که برای درصد زیادی از جوانان جامعه، خرید مسکن آرزوی دور و دراز و فراهم آوردن کار و سرمایه، دشوار است، مسلماً ترجیح بر روابط آزاد بیشتر از تعهد رسمی در پیوند ازدواج است؛ که البته این موضوع تبعات دیگری در پی دارد.
بالا رفتن سن ازدواج در جوانان باعث سردرگمی و سخت شدن انتخاب شخص مناسب برای ازدواج میگردد. بسیاری از افراد با افزایش سن و رسیدن به استقلال، انتظارشان از طرف مقابل بالا رفته و به سختی کسی را برای زندگی دائم میپذیرند. با بالا رفتن سن و میسر نبودن بسترهای اجتماعی و اقتصادی برای ازدواج، جوانان پاسخ به نیازهای خود به روابط عاطفی و جنسی را در بستر ازدواج سفید پیگیری میکنند.
به دلایل گوناگونی برخی افراد باورهای دینی ضعیفی دارند و یا به هیچ یک از ادیان رسمی و آداب و رسوم منطقه ای کشور، معتقد نیستند. در چنین حالتی ممکن است هر انسانی برای امر مهمی چون ازدواج، هیچ آداب و ترتیبی نجوید و تن به ازدواجی خارج از شرع و عرف بدهد.
تأثیر آمار بالای طلاق در جامعه در کاهش ازدواجهای آینده انکارناپذیر است. دلایل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی زیادی برای افزایش آمار جدایی زوجین در کشور وجود دارد و جوان با دیدن این مسائل نوعی نگرانی، ترس و بی اعتمادی نسبت به ازدواج رسمی پیدا میکند. در نتیجه به جای ازدواج و تعهد قانونی، به ازدواج سفید روی میآورند.
برخی از افراد هدف از هم خانگی را کسب شناخت بهتر از یکدیگر و محک زدن رابطه میدانند. در چنین حالتی طرفین تصمیم میگیرند که برای مدتی با یکدیگر زندگی کنند. در این شرایط اگرچه ازدواج سفید جهت تشخیص مناسب بودن طرفین برای یکدیگر است اما مانع از ایجاد وابستگی نمیشود؛ و با توجه به غلبه ی تمایلات احساسی و جنسی در آن، راه خوبی برای کسب شناخت منطقی نسبت به هم نیست.
ضعف های تربیتی و مشکلات فرهنگی مانع از درونی شدن ارزشهای اخلاقی از جمله مسئولیت پذیری در افراد میشود. از طرفی در ازدواج رسمی طرفین مسئولیت هایی نسبت به یکدیگر دارند و لازم است به هم متعهد باشند. در نتیجه کسانی که در پای بندی به زندگی مشترک و تعهد نسبت به همسر، ناتوان هستند، به ازدواج سفید و روابط غیرالزامآور روی میآورند.
ازدواج سفید در کنار دلایلی که منجر به انتخاب آن میشود، اشکالات جدی از جنبههای گوناگون به آن وارد است. این نوع روابط برای خانواده های ایرانی پذیرفتنی نیست و برای عموم مردم جامعه نوعی بیبندوباری تلقی میشود. در بسیاری از موارد عدم پذیرش این مسئله توسط خانواده ها، فشارهای روانی و اقتصادی را برای طرفین یا یکی از آنها به همراه دارد که این موضوع احتمال جدایی و شکست را افزایش میدهد.
ازدواج سفید در هیچ کجا به طور قانونی ثبت نمیشود و در هیچ دفتری تعهدات طرفین به یکدیگر ذکر نمیگردد. به تبع در زمان اختلافات و مشکلات بعدی، حتی اگر زن و مرد میان خود قول و قرارهایی گذاشته باشند، به سختی میتوان حقوق به ثبت نرسیده را مطالبه کرد.
مسئلهی مهم بعدی این است که در ازدواج سفید، به دلیل آسانی و نبودن قیدهای قانونی، برای برخی افراد رابطهای سرسری و مایه خوش گذرانی تلقی میشود. در نتیجه زنان و مردان زیادی ممکن است با دیدگاه متفاوت وارد رابطه شوند و آسیب های جدی ببینند.
نکته قابل توجه دیگر این است که ازدواج سفید هرگز راهی برای شناخت بهتر قبل از ازدواج رسمی نیست. چون در این رابطه امیال جنسی و احساسات نیز درگیر میشود و این دو عامل باعث میشود زن و مرد از نقصهای یکدیگر چشم پوشی کنند. برای شناخت صحیح و کامل نسبت به فرد مورد نظر برای ازدواج، راه های منطقی زیادی هست و هرگز نباید احساسات را در این مرحله دخالت داد.
در ازدواج سفید در صورت فوت یکی از طرفین، ارثی به فرد مقابل تعلق نمیگیرد. حتی اگر سالهای زیادی در کنار هم زندگی کرده باشند. بیشترین آسیب این روابط متوجه فرزندانی میگردد که در این رابطه متولد میشوند، چرا که این کودکان مشروعیت قانونی ندارند.
به دلیل اینکه ازدواج های سفید در کشور ما جنبه خصوصی دارد و علنی نمیشود، به لحاظ جرمشناسی تعریفی در قانون ندارد؛ اما به لحاظ شرعی حرام بوده و جرم آن برابر با جرم زنا در قانون در نظر گرفته میشود.