در طول تاریخ بشریت بیماری واگیردار با انسان همراه بوده و تا امروز با ما باقی‌مانده است. این بیماری‌ها در برخی موارد به‌سرعت در بین افراد شیوع پیداکرده و سبب مرگ جمعیت زیادی در جهان شده‌اند. نمونه بارز آن را با گسترش ویروس کرونا در سرزمین چین و سپس سایر نقاط جهان می‌توان مشاهده کرد. در این مطلب قصد داریم در مورد بیماری‌های واگیردار با شما به صحبت بنشینیم. اطلاعات و آگاهی در مورد این بیماری‌ها می‌تواند در پیشگیری و درمان آن‌ها به شما کمک شایانی کند. تا پایان مطلب با ما همراه باشید.
بیماری واگیردار چیست؟
باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و یا انگل‌ها اختلالاتی را به نام بیماری‌های عفونی یا واگیردار در بدن انسان ایجاد می‌کنند. این موجودات در بدن و یا روی آن زندگی می‌کنند. هرچند که برخی از آن‌ها بی‌خطر و برای ما حتی مفید نیز هستند اما برخی از آن‌ها نیز سلامت ما را به خطر می‌اندازند. این بیماری‌ها می‌توانند از فردی به فرد دیگر و یا توسط حشرات و حیوانات به افراد منتقل شوند. با مصرف غذا و آب آلوده نیز امکان مبتلا شدن به برخی بیماری‌های واگیردار وجود دارد.
علت بیماری‌های واگیردار
همان‌طور که گفته شد بیماری واگیردار ناشی از یکی از موارد زیر خواهد بود:
- باکتری‌ها: بیماری‌هایی مانند گلودرد باکتریایی، عفونت‌های دستگاه ادراری و بیماری تنفسی سل ناشی از ارگانیسم‌های تک‌سلولی به نام باکتری خواهند بود.
- ویروس‌ها: موجودات ریزتری از باکتری به نام ویروس وجود دارند که باعث انواع بیماری‌ها ازجمله آنفولانزای ویروسی و ایدز خواهند شد.
- قارچ‌ها: کرم حلقوی و پای ورزشکار نیز از بیماری‌هایی هستند که توسط قارچ‌ها به وجود می‌آیند. آن‌ها می‌توانند ریه‌ها و سیستم عصبی را نیز درگیر کنند.
- انگل‌ها: انگل‌ها از حیوانات و پشه‌ها می‌توانند به بدن انسان منتقل شوند؛ مانند مالاریا که توسط گزش پشه و انگل ریزی ایجاد می‌شود.
انواع بیماری‌های واگیردار
بیماری‌های واگیردار را می‌توان با توجه به نکات زیادی تقسیم‌بندی کرد. ما در اینجا قصد داریم که طبق روش انتقال آن‌ها را دسته‌بندی کنیم.
بیماری‌هایی که از حشرات و حیوانات به انسان منتقل می‌شوند.
برخی عفونت‌ها از طریق یک حیوان یا حشره مبتلابه بیماری به افراد منتقل می‌شوند. این بیماری‌ها از طریق انسان به فرد دیگری سرایت نمی‌کنند؛ بنابراین شما نمی‌توانید این بیماری‌ها را از کسی که به آن مبتلا است و با او معاشرت می‌کنید، بگیرید. بیماری لایم یکی از این بیماری‌های واگیردار است که از گزش کنه آلوده ناشی می‌شود.
بیماری‌هایی که از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند.
بیماری‌های مسری بین افراد مانند آنفولانزا، سرماخوردگی یا گلودرد از چند طریق منتقل می‌شوند. یک‌راه تماس مستقیم جسمی است مانند لمس کردن یا بوسیدن شخصی که به این عفونت مبتلا است. راه دیگر این است که یک میکروب عفونی پس از عطسه یا سرفه در هوای نزدیک شما عبور کند. در برخی موارد بیماری از مادر به فرزند متولد نشده سرایت خواهد کرد.
بیماری‌هایی که از اجسام آلوده به افراد منتقل می‌شود.
گاهی اوقات افراد با لمس یا استفاده از چیزی که فرد آلوده لمس کرده یا از آن استفاده کرده است، به بیماری مسری مبتلا می‌شوند؛ مانند استفاده از یک نی بین فردی که آلوده است و فردی که سالم است، حمام رفتن بعد از فردی که به بیماری واگیردار مبتلا است و بیماری‌های مقاربتی که از طریق دهان، مقعد یا واژن منتشر می‌شوند.
علائم بیماری واگیردار
هر گروه از بیماری‌های واگیردار با توجه به ارگانیسم ایجادکننده عفونت علائم و نشانه‌های متفاوتی دارند. اغلب آن‌ها شامل تب و خستگی می‌شوند. برخی از این بیماری‌ها با استراحت و مراقبت‌های خانگی قابل‌درمان هستند و تعدادی از آن‌ها نیاز به بستری در بیمارستان دارند. نشانه‌های مشترکی در تعدادی از این بیماری‌ها مشاهده‌شده است که عبارت‌اند از:
- تب
- اسهال
- خستگی
- دردهای عضلانی
- سرفه کردن
عوامل بیماری‌زا
عوامل متعددی در زندگی انسان‌ها موجب بیماری‌های واگیردار شده است. ازجمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عوامل بیماری‌زای زنده: ویروس‌ها، قارچ‌ها، میکروب‌ها و دیگر ارگانیسم‌های موجود
- عوامل مربوط به تغذیه: هرگونه کمبود یا افزایش در تغذیه می‌تواند بدن را برای بیماری‌های واگیردار آماده کند.
- عوامل فیزیکی: قرار گرفتن در معرض گرمای زیاد، سرما، رطوبت، فشار، پرتوها، الکتریسیته و صدا
- عوامل شیمیایی: عوامل شیمیایی از راه استنشاق، خوردن یا تلقیح به بدن وارد می‌شوند.
- عوامل مکانیکی: تماس مزمن با عوامل ساینده که سبب له‌شدگی و جراحت در بدن خواهند شد.
- عوامل اجتماعی: فقر، سیگار کشیدن، اعتیاد به مواد دارویی و الکل، شیوه زندگی ناسالم و ...
پیشگیری از بیماری‌های واگیردار
مراقبت‌ها و رعایت نکات بهداشتی همیشه در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها نقش داشته‌اند. در بیماری‌های واگیردار نیز رعایت نکات زیر خطر عفونت را کاهش خواهد داد:
- شستن دست‌ها: قبل و بعد از تهیه غذا و خوردن، بعد از استفاده از سرویس بهداشتی و در کل چند بار در روز دست‌های خود را بشویید. سعی کنید از تماس دست‌های خود با اجزای صورت خود جلوگیری کنید.
- زدن واکسن: برای بسیاری از بیماری‌های واگیردار واکسن ساخته‌شده است. برای کاهش ابتلا حتماً در اطلاع واکسن‌ها و زمان دقیق واکسیناسیون باشید.
- در خانه ماندن هنگام بیماری: در صورت مشاهده هرگونه از علائم بیماری در خانه بمانید.
- تهیه غذای سالم: اگر خود آشپزی می‌کنید سعی کنید از مواد غذایی سالم و تمیز استفاده کنید. مکان آشپزی شما باید عاری از هرگونه آلودگی باشد. گوشت‌ها و سایر مواد را باید در درجه مخصوص خود پخت. از نگه‌داری غذا به مدت طولانی بپرهیزید. اگر از مکان دیگری غذا تهیه می‌کنید از سلامت بهداشت آن مطمئن شوید.
- رابطه جنسی ایمن: از کاندوم و سایر روش‌های پیشگیری از بیماری‌ها در رابطه جنسی خود استفاده کنید.
- داشتن وسایل شخصی: واضح است که نباید وسایل شخصی خود ازجمله مسواک، شانه، تیغ شخصی و ... را به اشتراک بگذارید.
عوارض بیماری‌های واگیردار
بازهم طبق نوع بیماری واگیردار باید بگوییم که عوارض متفاوت خواهد بود. برخی از آن‌ها عوارض جزئی خواهند داشت. در مقابل برخی از این بیماری‌ها وجود دارند که در صورت بهبود نیز بقیه عمر انسان را تحت تأثیر می‌گذارند. افزایش خطر ابتلا به سرطان با مبتلا شدن به برخی بیماری‌های واگیردار وجود دارد. ازجمله این بیماری‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- ویروس پاپیلومای انسانی که ممکن است سرطان رحم را موجب شود.
- هلیکوباکتر پیلوری که موجب سرطان معده و زخم معده می‌شود.
- ویروس هپاتیت B و C که با سرطان کبد در ارتباط هستند.
برخی از بیماری‌های واگیردار ممکن است پس از بهبودی دوباره به شکل دیگری ظاهر شوند. به‌عنوان‌مثال می‌توان آبله‌مرغان را نام برد که ممکن است فردی که در کودکی به آبله‌مرغان دچار شده است و بهبودیافته است، در بزرگ‌سالی درگیر زونا شود.
روش‌های کنترل بیماری‌های واگیردار
برای کنترل بیماری‌های واگیردار لازم است که روش‌هایی به‌کاربرده شود که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
ریشه‌کن کردن مخزن بیماری
توجه به حذف مخزن و درمان قطعی آن در کنترل بیماری واگیردار اهمیت زیادی دارد. مخزن‌های حیوانی مثل سل گاوی و تب مالت را به‌سادگی می‌توان از بین برد. این امر در مخزن‌های انسانی به‌سادگی مقدور نیست. برای این منظور باید به مواردی از قبیل تشخیص زودرس، گزارش موارد بیماری، جداسازی، قرنطینه، درمان و مراقبت از بیماری و گندزدایی توجه شود.
قطع راه‌های انتقال
در بیماری‌های واگیردار قطع راه انتقال بسیار مهم است؛ زیرا زنجیره انتقال اصلی‌ترین جنبه در بیماری‌های واگیردار است. ازآنجایی‌که آب یکی از راه‌های انتقال برخی بیماری‌ها مانند حصبه و اسهال خونی، هپاتیت A و وبا است، تصفیه و به سازی منابع آب یکی از راه‌های قطع انتقال بیماری است. توجه به بهداشت غذایی نیز یکی از راه‌ها است. گندزدایی وسایل عمومی، به سازی سرویس‌های بهداشتی و حتی قرنطینه افراد در صورت ابتلا می‌تواند به قطع زنجیره انتقال کمک کند.
حفظ افراد مستعد
قرنطینه افراد که قبل از این هم در مورد آن بحث شد یکی از روش‌های کنترل بیماری‌های واگیردار است. علاوه بر آن حفظ افراد مستعد می‌تواند به ایمن‌سازی فعال و پیشگیری از بیماری‌ها کمک کند. میزان مقاومت افراد به بیماری بستگی به وضع تغذیه، سکونت در محل مناسب، نور مناسب، وضع اقتصادی و اجتماعی، شغل، سن، جنس و ... خواهد داشت.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده علائم بیماری باید از افراد نزدیک خود دوری کرده و به پزشک مراجعه کنید. اگر توسط حیوانات یا حشرات به بدن شما آسیب‌رسیده است که این آسیب‌دیدگی شامل گزش، انواع خراشیدگی‌ها، بریدگی‌ها و پارگی‌ها می‌شود، باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورت وجود مشکلات تنفسی، تداوم سرفه بیش از یک هفته، سردرد شدید همراه تب، بثورات یا تورم پوستی، مشکلات بینایی ناگهانی و ... نیاز به مشورت پزشک خواهید داشت.
لیستی از بیماری‌های واگیردار
در این قسمت می‌خواهیم به معرفی تعدادی از بیماری‌های واگیردار بپردازیم که افراد را در طول دوران‌ها درگیر کرده‌اند. ابتدا بیماری‌های واگیردار رایج را در فهرست زیر ببینید:
- آبله‌مرغان
- سرماخوردگی
- دیفتری
- اشرشیاکلی
- ژیاردیا
- ایدز
- آنفولانزای عفونی
- لایم
- مالاریا
- سرخک
- منژیت
- فلج اطفال
- اوریون
- ذات‌الریه
- سرخچه
- عفونت‌های سالمونلا
در ادامه قصد داریم چند نمونه از پرخطرترین این بیماری‌ها را بررسی کنیم.
ویروس کرونای جدید
ویروس جدید کرونا برای اولین بار در دسامبر 2019 در ووهان چین ظاهر شد. این ویروس به‌سرعت در چین و سراسر جهان گسترش‌یافته است. این بیماری واگیردار موجب مرگ‌ومیر بالایی در جهان شده است. ویروس کرونا باعث بیماری‌های تنفسی می‌شود. ازآنجاکه کوید 19 ناشناخته است بسیاری موارد در ارتباط با این ویروس باقی‌مانده است که هنوز تحت بررسی هستند. ازجمله اینکه دقیقاً چگونه گسترش می‌یابد تا چه حد کشنده است و آیا باعث همه‌گیری جهانی می‌شود؟ مطالعات نشان می‌دهد که کوید 19 به‌احتمال‌زیاد از خفاش‌ها سرچشمه گرفته است. این بیماری به‌سرعت از فردی به فرد دیگر قابل‌انتقال است.
آبله
دانشمندان تصور می‌کنند آبله که باعث ضایعات پوستی می‌شود، حدود 3000 سال پیش قبل از آنکه در سراسر زمین گسترش یابد، در هند یا مصر ظهور کرد. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی ویروس واریولا که باعث آبله می‌شود به‌اندازه یک‌سوم از افراد آلوده را از بین برد و به دیگران آسیب‌های جدی زد. در سال 1980، سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد، این بیماری که جزو بیماری‌های واگیردار بود پس از یک دهه واکسیناسیون به‌طور رسمی ریشه‌کن شد.
مالاریا
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، مالاریا گرچه قابل‌پیشگیری و قابل‌درمان است، اما مناطقی از آفریقا را ویران کرد. در این منطقه 20 درصد از کل مرگ‌ومیر کودکان مرتبط با بیماری مالاریا بوده است. این بیماری توسط انگلی که از طریق گزش پشه‌ها منتقل می‌شود به وجود می‌آید که ابتدا تب، لرز و علائمی شبیه آنفولانزا دارد. در سال 1951 این بیماری با کمک آفت‌کش DDT از ایالات‌متحده حذف شد.
طاعون
این بیماری به سه شکل وجود دارد اما شناخته‌ترین آن طاعون بوبونیک است که با بوبو یا غدد لنفاوی متورم و دردناک مشخص می‌شود. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد اگرچه آنتی‌بیوتیک‌های تولیدشده در دهه 1940 می‌توانند این بیماری را درمان کنند اما در کسانی که درمان نمی‌شوند میزان آفت می‌تواند از 50 تا 60 درصد باشد.
آنفولانزا
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی یک عفونت فصلی- تنفسی به نام آنفولانزا حدود 3 تا 5 میلیون بیماری شدید و حدود 250 هزار تا 500 هزار مرگ سالانه در سراسر جهان به وجود آورده است. در دوره‌ای همه‌گیر از این بیماری در سال 1918 حدود 50 میلیون نفر در سراسر جهان کشته شدند. همان‌طور که شاهد آنفولانزای خوکی و آنفولانزای مرغی در سال‌های اخیر بودیم مشخص شد که ویروس‌های آنفولانزا می‌توانند بین گونه‌ها پرش کنند.
سل
بیماری سل توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود که معمولاً به ریه‌ها حمله میکند و باعث سرفه‌های خونی می‌شود. در بیمارانی که از مرحله پیشرفته سل رنج می‌برند، می‌توانید اثرات آن را در اشعه ایکس ریه مشاهده کنید. این باکتری باعث ابتلا همه افراد آلوده به بیماری نمی‌شود و در حال حاضر حداکثر یک‌سوم جمعیت جهان باکتری را حمل می‌کنند بدون اینکه علائمی از خود نشان دهند.
ایدز
سندرم نقص ایمنی اکتسابی AIDS یک بیماری مزمن و بالقوه تهدیدکننده زندگی است که توسط ویروس نقص ایمنی انسان یعنی HIV ایجاد می‌شود. HIV با آسیب رساندن به سیستم ایمنی بدن، توانایی بدن در مبارزه با ارگانیسم‌های عامل بیماری را مختل میکند. این بیماری یک عفونت قابل‌انتقال از راه مقاربت است و همچنین می‌تواند در اثر تماس با خون آلوده یا از مادر به کودک در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی منتقل شود. بدون دارو، اچ‌آی‌وی به‌تدریج سیستم ایمنی بدن را ضعیف میکند.
وبا
وبا باعث اسهال حاد می‌شود که افراد با خوردن یا نوشیدن مواد حاوی باکتری ویبریو وبا به این بیماری مبتلا می‌شوند. ازآنجاکه برای نشان دادن علائم ممکن است 12 ساعت تا 5 روز طول بکشد، افراد می‌توانند ناخواسته بیماری را از طریق مدفوع گسترش دهند. به گفته سازمان بهداشت جهانی در طی قرن نوزدهم وبا از خانه خود در هند شیوع یافت و باعث شش بیماری همه‌گیر شد که میلیون‌ها نفر را در تمام قاره‌ها از بین برد.
زیکا
بیماری ویروسی زیکا توسط ویروسی ایجاد می‌شود که در درجه اول توسط پشه‌های آدس منتقل می‌شود. زیکا توسط زنان باردار به نوزادان در حال رشد منتقل می‌شود. عفونت در دوران بارداری می‌تواند باعث میکروسفالی و سایر نقایص مادرزادی شود. شایع‌ترین شکل انتقال زیکا از طریق گزش پشه است اما موارد انتقال جنسی نیز مشاهده‌شده است. علائم آن ممکن است به‌صورت تب خفیف، بثورات پوستی، التهاب، درد عضلات و مفاصل، ضعف یا سردرد خود را نشان دهند.
فلج اطفال
فلج اطفال یک بیماری عفونی بسیار مسری است که توسط ویروسی که به سیستم عصبی حمله میکند، ایجاد می‌شود. ویروس فلج اطفال از طریق تماس با مدفوع فرد آلوده یا قطرات ناشی از عطسه یا سرفه منتشر می‌شود. بیشتر افراد آلوده به ویروس هیچ علائمی را تجربه نمی‌کنند. برخی از افراد علائم جزئی مانند تب، خستگی، حالت تهوع، سردرد، علائم شبیه آنفولانزا، سفتی در گردن و پشت و درد در اندام‌ها را تجربه می‌کنند که اغلب به‌طور کامل برطرف می‌شوند. در بعضی از افراد ویروس فلج اطفال می‌تواند منجر به فلج به‌خصوص فلج پا شود.
اوریون
اوریون یک بیماری مسری است که توسط ویروس ایجاد می‌شود. بیماری اوریون درمانی ندارد و می‌تواند مشکلات جدی در سلامتی ایجاد کند. واکسن سرخک- اوریون- سرخچه (MMR) بهترین راه برای کمک به محافظت در برابر اوریون است. اوریون به‌طورمعمول با چند روز تب، سردرد، دردهای عضلانی، خستگی و از دست دادن اشتها شروع می‌شود و به دنبال آن تورم غدد بزاقی زیر گوش در یک یا هر دو طرف ایجاد می‌شود. علائم به‌طورمعمول پس از 16 تا 18 روز پس از عفونت ظاهر می‌شوند. بیشتر افراد مبتلابه اوریون به بهبودی کامل می‌رسند اما بااین‌حال اوریون می‌تواند عوارضی مانند تورم تخمدان یا بافت پستان، تورم بیضه، التهاب در پانکراس، التهاب مغز و ناشنوایی را ایجاد کند.
هپاتیت
هپاتیت التهاب کبد است که می‌تواند توانایی پردازش مواد مغذی، فیلتر خون و مبارزه با عفونت‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. هپاتیت معمولاً به دلیل عفونت ویروسی ایجاد می‌شود اما علل احتمالی دیگر نیز وجود دارد ازجمله مصرف زیاد الکل، سموم، برخی داروها و برخی شرایط خاص پزشکی. انواع هپاتیت ازجمله هپاتیت نوع A و b و c وجود دارند که ممکن است علائم مشابهی داشته باشند؛ اما روش‌های مختلف انتقال دارند و می‌توانند کبد را تحت تأثیر قرار دهند.
سرخک
سرخک یک بیماری تنفسی بسیار مسری است که می‌تواند منجر به عوارض شدید، گاهی دائمی ازجمله ذات‌الریه، تشنج، آسیب مغزی و حتی مرگ شود. سرخک توسط ویروسی ایجاد می‌شود که در مخاط بینی و گلو فرد آلوده زندگی میکند و از طریق تنفس، سرفه و عطسه به‌راحتی گسترش می‌یابد. علائم به‌صورت بثورات، سرفه، آبریزش بینی، تحریک چشم و تب ظاهر می‌شوند.
سخن پایانی
سلامتی مهم‌ترین فاکتور زندگی هر انسان است که تا زمانی که بیماری به سراغ آن‌ها نیاید قدر آن را نمی‌دانند و از درک آن غافل‌اند. بیماری‌های واگیردار نمونه‌ای از اختلالاتی هستند که سلامت هر فرد را تحدید می‌کنند. مطمئناً اطلاع از علت این بیماری‌ها و آگاهی بیشتر ا آن‌ها به پیشگیری و درمان آن‌ها کمک میکند. در این مقاله به بیماری‌های واگیردار پرداختیم. امیدواریم توانسته باشیم که به سؤالات شما در این مورد پاسخ داده باشیم.
