چهارمین اختلال عصبی شایع در افراد بیماری صرع است که افراد را در هر سنی درگیر می‌کند. درمان تشنج‌های بیماری صرع با داروها یا گاهی جراحی برای اکثر افراد مبتلا امکان‌پذیر است. برخی از افراد برای کنترل تشنج به درمان مادام‌العمر نیاز دارند اما برخی دیگر با مرور زمان و درنهایت برطرف می‌شود. برخی از کودکان مبتلا به صرع ممکن است با افزایش سن از این بیماری رنج ببرند. در این مقاله سعی در شناخت بیماری صرع داریم. قطعاً با اطلاع و آگاهی در ارتباط با هر بیماری می‌توان آن‌ها را بهتر کنترل کرد.
بیماری صرع چیست؟
صرع نوعی اختلال سیستم عصبی مرکزی است که در آن فعالیت مغز غیرطبیعی می‌شود و باعث تشنج یا دوره‌هایی از رفتار غیرمعمول احساسات و گاهی از دست دادن آگاهی می‌شود. هرکسی می‌تواند به صرع مبتلا شود. صرع هم مردان و هم زنان از هر نژاد و سنی را درگیر می‌کند. درواقع تشنج یک حمله ناگهانی از فعالیت الکتریکی در مغز است. هر تشنجی نشانه بیماری صرع نیست. درصورتی‌که فرد دچار دو حمله تهاجمی غیرمترقبه شود که به دلیل برخی از شرایط پزشکی شناخته‌شده و برگشت‌پذیر مانند ترک الکل یا قند خون بسیار پایین ایجاد نشده باشند، بیماری صرع تشخیص داده می‌شود. تشنج در صرع ممکن است مربوط به آسیب مغزی یا گرایش خانوادگی باشد؛ اما اغلب علت آن کاملاً ناشناخته است. بسیاری از افراد مبتلا به صرع بیش از یک نوع تشنج دارند و ممکن است علائم دیگری از مشکلات عصبی نیز داشته باشند.
نشانه‌های بیماری صرع
تشنج نشانه اصلی بیماری صرع است. ازآنجایی‌که صرع به دلیل فعالیت غیرطبیعی در مغز ایجاد می‌شود، تشنج می‌تواند بر هر فرآیند مغز شما تأثیر بگذارد. علائم و نشانه‌های تشنج ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گیجی موقتی
- حرکات غیرقابل‌کنترل دست‌وپا
- از دست دادن هوشیاری و آگاهی
- علائم روانی مانند ترس و اضطراب
- صحبت کردن نامفهوم و بریده‌بریده
علائم بسته به نوع تشنج و از فردی به فرد دیگر متفاوت است. اسپاسم و کشیدگی عضلانی غیرقابل‌کنترل که ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد از علائم صرع شدید است. همچنین افراد در این موارد گیج می‌شوند یا از هوش می‌روند. بعد از تمام شدن تشنج ممکن است شما چیزی از وقوع آن را به یاد نیاورید.
علت بیماری صرع
در حدود نیمی از افراد مبتلا به صرع هیچ علتی قابل‌شناسایی نیست. در نیمه دیگر این شرایط ممکن است در عوامل مختلفی ردیابی شود. ازجمله:
- تأثیر ژنتیکی: برخی از انواع صرع که بر اساس نوع تشنج شما یا بخشی از مغز تحت تأثیر قرار می‌گیرد، در خانواده‌ها وجود دارد. در این موارد احتمالاً تأثیر ژنتیکی وجود دارد. محققان برخی از انواع صرع را با ژن‌های خاص مرتبط دانسته‌اند؛ اما برای بیشتر افراد ژن‌ها تنها بخشی از علت صرع هستند. برخی از ژن‌ها ممکن است فرد را نسبت به شرایط محیطی که باعث تشنج می‌شوند حساس کنند.
- ضربه سر: ضربه سر در اثر حادثه رانندگی یا آسیب‌دیدگی دیگر می‌تواند باعث صرع شود.
- شرایط مغز: شرایط مغزی که به مغز آسیب می‌رساند مانند تومورهای مغزی یا سکته می‌تواند صرع ایجاد کند. سکته مغزی دلیل اصلی صرع در بزرگ‌سالان بالای 35 سال است.
- بیماری‌های عفونی: بیماری‌های عفونی مانند مننژیت، ایدز و انسفالیت ویروسی می‌توانند صرع ایجاد کنند.
- آسیب قبل از تولد: قبل از تولد نوزادان به آسیب مغزی حساس هستند که می‌تواند توسط چندین عامل ایجاد شود مانند عفونت در مادر تغذیه نامناسب یا کمبود اکسیژن. این آسیب مغزی می‌تواند منجر به صرع یا فلج مغزی شود.
- اختلالات رشد: صرع گاهی اوقات می‌تواند با اختلالات رشد مانند اوتیسم و نوروفیبروماتوز همراه باشد.
دلایل رایجی مانند تب شدید، ضربه به سر، قند خون بسیار کم، ترک الکل و ... نیز از دلایل بیماری صرع هستند.
انواع تشنج‌ها
پزشکان به‌طورکلی تشنج‌ها را بر اساس نحوه شروع فعالیت غیرطبیعی مغز به‌صورت کانونی یا کلی طبقه‌بندی می‌کنند. در ادامه به بررسی این دو خواهیم پرداخت.
تشنج کانونی
اگر تشنج ناشی از فعالیت غیرطبیعی فقط در یک ناحیه از مغز شما باشد به آن تشنج کانونی یا جزئی می‌گویند. علائم تشنج کانونی ممکن است با سایر اختلالات عصبی مانند میگرن، نارکولپسی یا بیماری روانی اشتباه گرفته شود. برای تشخیص صرع از سایر اختلالات، یک معاینه و آزمایش کامل لازم است. این تشنج‌ها نیز به دودسته تقسیم می‌شوند.
تشنج کانونی بدون از دست دادن هوشیاری
این تشنج‌ها که تشنج‌های جزئی نامیده می‌شوند باعث از بین رفتن هوشیاری نمی‌شوند. آن‌ها ممکن است احساسات را تغییر دهند یا نوع نگاه، بو، احساس، چشایی یا صدا را تغییر دهند. همچنین ممکن است منجر به لرزش غیرارادی یک قسمت از بدن مانند بازو یا پا و علائم حسی خود به خودی مانند گزگز، سرگیجه و چشمک زدن شوند.
تشنج کانونی با اختلال در آگاهی
این تشنج‌ها که تشنج‌های پیچیده جزئی نامیده می‌شوند، شامل تغییر یا کاهش هوشیاری یا آگاهی می‌شوند. در طی یک تشنج جزئی پیچیده، ممکن است به فضا خیره شوید و به‌طور طبیعی به محیط خود پاسخ ندهید و یا حرکات تکراری مانند مالش دست، جویدن، بلعیدن و... را انجام دهید.
تشنج عمومی
تشنج‌هایی که به نظر می‌رسد همه مناطق مغز را درگیر کند. شش نوع تشنج عمومی وجود دارد.
تشنج در غیاب
تشنج در غیاب که قبلاً به‌عنوان تشنج کوچک شناخته می‌شد، اغلب در کودکان اتفاق می‌افتد و با خیره شدن به فضا یا حرکات ظریف بدن مانند چشمک زدن یا لب زدن مشخص می‌شود. این تشنج‌ها ممکن است به‌صورت خوشه‌ای رخ می‌دهد و باعث از بین رفتن آگاهی کوتاه‌مدت شود.
تشنج‌های مقوی
تشنج‌های تونیک باعث سفت شدن عضلات می‌شود. این حملات معمولاً بر روی عضلات پشت، بازوها و پاها تأثیر می‌گذارد و ممکن است باعث زمین خوردن شما شود.
تشنج آتونیک
تشنج آتونیک که به آن تشنج قطره‌ای نیز گفته می‌شود، باعث از دست دادن کنترل عضلات می‌شود که ممکن است باعث فروپاشی یا سقوط ناگهانی شود.
تشنج کلونیک
تشنج‌های کلونیک با حرکات تکراری یا ریتمیک و تند عضله همراه است. این حملات معمولاً گردن، صورت و بازوها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تشنج میوکلونیک
تشنج‌های میوکلونیک معمولاً به‌صورت حرکت‌های ناگهانی کوتاه یا ترک‌خوردگی دست‌ها و پاها ظاهر می‌شوند.
تشنج تونیک- کلونیک
تشنج‌های تونیک کلونیک که قبلاً به آن تشنج‌های گراند مال گفته می‌شد، چشمگیرترین نوع تشنج صرعی است و می‌تواند باعث از بین رفتن ناگهانی هوشیاری، سفت شدن بدن و لرزش بدن و گاهی اوقات از دست دادن کنترل مثانه یا گاز گرفتن زبان می‌شود.
عوامل خطرناک بیماری صرع
عوامل شایعی که می‌توان منجر به بروز تشنج شوند شامل کمبود خواب، بیماری یا تب، فشار، کافئین، الکل، داروها، حذف وعده غذایی، پرخوری و مواد غذایی خاص می‌شوند. برخی از فاکتورها ممکن است خطر صرع را افزایش دهند. ازجمله:
- سن: شروع صرع در کودکان و بزرگ‌سالان بیشتر دیده می‌شود اما این بیماری در هر سنی ممکن است رخ دهد.
- سابقه خانوادگی: اگر سابقه خانوادگی صرع داشته باشید ممکن است در معرض خطر افزایش ابتلا به اختلال تشنج باشید.
- جراحت سر: آسیب‌های سر مسئول برخی موارد صرع است. شما می‌توانید با بستن کمربند ایمنی هنگام رانندگی در اتومبیل و استفاده از کلاه ایمنی هنگام دوچرخه‌سواری، اسکی، موتورسواری یا انجام فعالیت‌های دیگر که احتمال آسیب‌دیدگی سر آن‌ها وجود دارد خطر خود را کاهش دهید.
- سکته مغزی و سایر بیماری‌های عروقی: سکته مغزی و سایر بیماری‌های عروقی می‌تواند منجر به آسیب مغزی شود که ممکن است صرع را تحریک کند. شما می‌توانید برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری‌ها چند مرحله انجام دهید ازجمله محدود کردن مصرف الکل و پرهیز از سیگار، رژیم غذایی سالم و ورزش منظم.
- زوال عقل: زوال عقل می‌تواند خطر صرع را در بزرگ‌سالان مسن افزایش دهد.
- عفونت مغز: عفونت‌هایی مانند مننژیت که باعث التهاب در مغز یا نخاع می‌شوند می‌توانند خطر شما را افزایش دهند.
- تشنج در کودکی: تب بالا در دوران کودکی گاهی اوقات می‌تواند با تشنج همراه باشد. کودکانی که به دلیل تب بالا تشنج می‌کنند معمولاً صرع نخواهند داشت. در صورت بروز تشنج در کودک بیماری سیستم عصبی دیگر یا سابقه خانوادگی صرع خطر صرع افزایش می‌یابد.
عوارض بیماری صرع
تشنج در زمان‌های خاص می‌تواند منجر به شرایطی شود که برای خود یا دیگران خطرناک است. ازجمله:
- سقوط در هنگام تشنج و آسیب‌دیدگی سر یا استخوان‌ها
- غرق شدن در صورت شنا یا استحمام
- تصادف رانندگی در صورت تشنج در هنگام رانندگی و از بین رفتن آگاهی
- عوارض بارداری می‌تواند کودک و مادر را تهدید کنند.
- مسائل بهداشت عاطفی ازجمله افسردگی، اضطراب و افکار و رفتار خودکشی
- مرگ ناگهانی غیرمنتظره در صرع
کارهایی که در زمان تشنج باید انجام دهید
افراد در هنگام تشنج و علائم صرع به کمک اطرافیان خود نیاز دارند. برای کمک به آن‌ها لازم است که نکاتی را به یاد داشته باشید:
- آرامش خود را حفظ کنید: اکثر تشنج‌ها در سه دقیقه به پایان می‌رسند؛ بنابراین مهم‌ترین کار حفظ آرامش خود است تا بتوانید سریع و مؤثر عمل کنید. بدانید که در اکثر مواقع فرد پس از تشنج به حالت عادی برگشته و به‌طورمعمول تنفس خواهد کرد.
- از سر بیمار محافظت کنید: در هنگام تشنج مراقبت از سر بیمار برای عدم برخورد آن به‌جایی لازم است. بدن را در یک راستا قرار دهید تا از آسیب نخاعی جلوگیری کنید. در زیر سر او یک جسم نرم مانند بالشت یا حتی یک ژاکت تا شده قرار دهید. فرد را به بغل خوابانده تا راه هوایی باز و جریان بزاق در دهان پاک شود.
- اطراف بدن بیمار را ایمن کنید: در صورت امکان تمام اشیاء را از بیمار دور کنید. عینک، کراوات یا روسری او را بیرون بیاورید. این کار به حفظ بیشتر بیمار کمک خواهد کرد.
- محیط اطراف بیمار را خلوت کنید: جمعیت زیاد در اطراف بیمار مشکلی را حل نخواهد کرد. افراد را از بیمار دور کنید. تنها فردی که بتواند به بیمار کمک کند کافی است. راه را برای ورود کارمندان اورژانس خالی نگه‌دارید.
- با اورژانس 115 تماس بگیرید: در موارد شدید و یا در صورت اولین تشنج، تشنج در بارداری و تشنج در فرد مبتلا به دیابت با اورژانس تماس بگیرید. همچنین اگر تشنج بیش از 5 دقیقه طول بکشد نیاز است که 115 را باخبر کنید.
- اطلاعات بیماری خود را رو کاغذ بنویسید و همراه خود داشته باشید: شخص مبتلا به صرع نیز باید در همه مواقع اطلاعات مهم خود ازجمله نوع بیماری، شماره تماس اضطراری، داروهای مصرفی و حساسیت دارویی را به همراه داشته باشد. این اطلاعات به هنگام تشنج برای کمک به او لازم خواهد بود.
- از مصرف هرگونه نوشیدنی و غذا پرهیز کنید: مصرف این مواد در هنگام تشنج می‌تواند به‌سادگی موجب خفگی بیمار شود.
- پرهیز از قرار دادن چیزی در دهان: برای حفظ زبان بیمار لازم نیست که شیئی را در دهان او قرار دهید. قرار داد اشیاء در دهان بیمار به هنگام تشنج می‌تواند موجب آسیب به فک و دندان‌های او شود.
- احیا قلبی را آغاز نکنید: ماساژ قلبی ریوی یا تنفس مصنوعی را امتحان نکنید مگر درصورتی‌که پس از قطع تشنج فرد نفس نکشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر برای اولین بار دچار تشنج شدید به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورت بروز هر یک از موارد زیر فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید:
- اگر تشنج بیش از 5 دقیقه طول بکشد.
- اگر پس از تشنج تنفس یا هوشیاری برنمی‌گردد.
- اگر بلافاصله تشنج دوم اتفاق بیفتد.
- در صورت تب شدید
- در صورت باردار بودن فرد
- در صورت دیابت داشتن فرد
- اگر فرد هنگام تشنج به خود آسیب می‌زند.
درمان بیماری صرع
هیچ درمان قطعی برای توقف کامل بیماری صرع وجود ندارد اما راه‌کارهایی برای بهبود علائم و عوارض این بیماری وجود دارند. داروهای ضد صرع، تحریک‌کننده عصب واگوس، رژیم کتوژنیک و جراحی مغز از روش‌های درمان هستند.
- دارو: علائم بیماری صرع ازجمله تشنج اغلب با داروهای تجویزشده توسط پزشک بهبود می‌یابند. پیدا کردن دارو دوز مناسب آن می‌تواند دشوار باشد. مصرف داروهای ضد تشنج خود عوارضی مانند خستگی، سرگیجه، افزایش وزن، کاهش تراکم توده استخوان، فقدان هماهنگی در حرکت، مشکل در صحبت کردن و مشکلات حافظه و تفکر را به همراه خواهد داشت.
- جراحی: اگر منشأ تشنج توسط پزشک تشخیص داده شود و این ناحیه کوچک باشد و امکان برداشتن آن وجود داشته باشد، پزشک اقدام به جراحی و برداشتن آن ناحیه می‌کند. نوع این جراحی‌ها بسته به نوع بیماری شما و ناحیه‌ای که منشأ تشنج است متفاوت خواهد بود. ممکن است پس از جراحی نیز به دارودرمانی نیاز باشد.
- تحریک عصب واگ: در این روش وسیله‌ای به نام تحریک‌کننده عصب واگ در زیرپوست قفسه سینه توسط پزشک تعبیه می‌شود. این وسیله تشنج را مهار می‌کند و میزان تشنج‌ها را 20 تا 40 درصد کاهش می‌دهد.
- رژیم کتوژنیک: بیماری صرع را در کودکان با رژیم سخت و پرچرب و کم کربوهیدرات می‌توان کمی مهار کرد. در این رژیم بدن به‌جای کربوهیدرات چربی را به‌عنوان منبع انرژی می‌سوزاند.
- تغییر شیوه زندگی: درک شرایط می‌تواند به کنترل بیماری کمک کند. داروهای خود را به‌موقع مصرف کنید. خواب کافی داشته باشید. فعالیت کردن سبب کاهش علائم می‌شود.
آیا افراد مبتلا به صرع می‌توانند ازدواج کنند؟
یکی از مقوله‌های مهم در زندگی هر فرد ازدواج است. این سؤال در مورد بیماران درگیر صرع پیش می‌آید که آیا افراد مبتلا به این بیماری می‌توانند ازدواج کنند؟ در کل پاسخ مثبت است. این بیماران در کل برای ازدواج و بچه‌دار شدن مشکلی نخواهند داشت. درصورتی‌که بیمار خانم باشد در دوران بارداری نیاز به مصرف دارو خواهد داشت؛ زیرا در این دوران نباید حمله‌ای بر مادر عارض شود. ازدواج بیماران صرع با اعمال محدودیت‌هایی برای اشتعال و فرزند آوری منعی ندارد. البته در ازدواج با بیماری که مبتلا به صرع است به یاد داشته باشید که این بیماری می‌تواند بر عملکرد مغز اثر بگذارد. اگر بیماری صرع دارید بهتر است قبل از ازدواج این موضوع را با شخص موردنظر در میان بگذارید.
سخن پایانی
تشنج و صرع نوعی اختلال عصبی است که می‌تواند بر ایمنی، روابط، کار، رانندگی و موارد دیگر تأثیر بگذارد. درک عمومی و درمان افراد مبتلا به صرع اغلب دشوار است. در این مقاله در ارتباط با این بیماری شایع بین افراد صحبت کردیم. حدود 65 میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری صرع دچار هستند. همان‌طور که گفته شد تمام افراد مستعد ابتلا به این بیماری هستند اما در کودکان و بزرگ‌سالان بیشتر دیده‌شده است. هیچ درمانی برای صرع وجود ندارد اما این اختلال را می‌توان با داروها و سایر روش‌ها کنترل کرد.
