اختلالات و مشکلات هورمونی در زنان شایع هستند و باعث ایجاد عوارض و نشانه های زیادی می شوند. باید خیلی مراقب این نشانه ها بود!
اگر شما احساس نفخ دارید، احساس می نمایید زودرنج شده‌اید یا عقیده دارید در وضعیت روحی یا جسمی مناسبی نیستید، اختلال هورمونی می تواند دلیل اصلی کار باشد. همچنین اگر افزایش و یا کاهش ناگهانی وزن را تجربه کرده اید، این از شایع ترین نشانه های عدم تعادل هورمونی می باشد که می تواند علت های زیادی داشته باشد.
حالا هورمون ها چه هستند و چه وظایفی دارند؟ هورمون‌ها، پیام‌رسان‌های شیمیایی هستند که بر عملکرد سلول‌ها و اندام‌های بدن شما اثر گذارند. آن ها به وسیله ی جریان خون به اعضای بدن انتقال پیدا کرده و فرآیندهای حیاتی مثل سوخت و ساز و تامین انرژی، مقابله با علائم تهدید کننده حیات، تنظیم بقیه هورمون ها، تولید مثل و بسیاری موارد دیگر را تنظیم می نمایند.
مهم ترین هورمون های بدن عبارتند از استروژن، پروژسترون و تستوسترون (هورمون های جنسی)، تیروئید (هورمون سوخت و ساز)، آدرنالین (هورمون انرژی)، کورتیزول (هورمون استرس) و ملاتونین (هورمون خواب).
تغییر هورمون ها در دوره‌های مختلف زندگی خانم ها مثل زمان قبل از قاعدگی یا بارداری یا طی دوران یائسگی طبیعی می باشد. و همچنین تغییرات هورمونی به علت به وجود آمدن بعضی از تغییرات مهم مثل پریودی، حاملگی، زایمان، دوره های پیش از بروز یائسگی و در نهایت یائسگی در زنان نسبت به مردان بالاتر می باشد. تمامی این شرایط، بدن زن را به شدت تغییر داده و موجب نوسان هورمون ها می شود.
تغییرات هورمونی در پروسه های کلیدی بدن بسیار حیاتی می باشند و بر سلامت عمومی و جسمی افراد اثر گذارند. هر انسان در زمان بروز موقعیت های عدم تعادل هورمونی باید با دکتر مشورت نماید زیرا که تشخیص دلیل آن می تواند در تصمیم گیری برای روند درمانی موثر باشد.
علائم تغییرات هورمونی زنانه
علائم تغییرات هورمونی زنانه با توجه به دلایل این تغییرات هورمونی متفاوت هستند. دلایل احتمالی زیادی برای به هم ریختن هورمون های خانم ها با توجه به نوع هورمون یا غده های که تحت تأثیر قرار می گرفته اند وجود دارد.
علائم عدم تعادل هورمونی مخصوص خانم ها شامل علائم زیر می باشد:
- عرق شبانه
- خشکی واژن
- آتروفی واژن
- درد هنگام رابطه جنسی
- افزایش وزن یا کاهش وزن
نازک شدن یا ریزش مو
- آکنه در صورت، قفسه سینه یا قسمت پشتی
- هیرسوتیسم یا موهای زائد روی صورت، چانه یا سایر قسمت‌های بدن
- تیره شدن پوست، مخصوصاً در طول گردن، در کشاله ران و زیر سینه ها
- دوره های طولانی مدت یا نامنظم، از جمله دوره های از دست رفته
دلایل عدم تعادل هورمونی در زنان
- دیابت
- تیروئیدیت
- نارسایی آدرنال
- تومور هیپوفیز
- آسیب یا تروما
- درمان سرطان
- پرکاری تیروئید
- هیپوگنادیسم
- اختلالات اشتها
- سندرم کوشینگ
- هورمون درمانی
- کم کاری تیروئید
- عوارض جانبی داروها
- هایپرپلازی مادرزادی آدرنال
- ندول های تیروئیدبا عملکرد بالا
- تومورها (خوش خیم یا سرطانی)
علل عدم تعادل هرمونی در زنان
همان طور که گفته شد هورمون های زیادی در بدن وجود دارند و به دلایل مختلفی عدم تعادل در آنها اتفاق می افتد. خیلی از علل عدم تعادل هورمونی در زنان وابسته به هورمون های دستگاه تولید مثل آن ها است. علل شایع عدم تعادل هورمونی در زنان، عبارتند از:
- حاملگی
- یائسگی
- زمان شیر دادن به فرزند
- یائسگی زودرس
- نارسایی اولیه تخمدان
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- داروهای هورمونی مانند قرص های ضد بارداری
در خانم ها، معمول ترین علت عدم تعادل هورمونی سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS می باشد.
نشانه های تغییرات هورمونی در زنان
شایع ترین علائم عدم تعادل هورمونی، عبارتند از:
افزایش یا کاهش وزن: افزایش و یا کاهش سریع وزن امکان دارد به دلیل تغییرات هورمونی در بدن باشد. غده تیروئید کنترل کننده هورمون هایی می باشد که سوخت و ساز بدن و همچنین وزن بدن را تنظیم می کنند. به علاوه ی آن، متعادل نبودن هورمون های تیروئید ممکن است باعث ایجاد استرس زیاد در افراد شود. چون بدن در این موقعیت مجبور است به منظور حفظ انرژی، آدرنالین بیشتری تولید نماید.
بروز لرز، یبوست، خستگی و خشکی پوست همراه با افزایش و یا از دست دادن وزن می تواند نشان دهنده کم کاری تیروئید باشد.
مشکلات در خوابیدن، کم خوابی و بی خوابی: یک نشانه ی متداول یائسگی در خانم ها بی خوابی است که تعداد زیادی هورمون در بروز آن دخالت می کنند. اخیراً نقش پروژسترون (هورمون جنسی زن) در بی خوابی ناشی از عدم تعادل هورمونی مشخص شده است. بررسی ها نشان می دهد که پروژسترون در میزان و بهتر شدن خواب افراد اثر گذار است و کمبود سطح پروژسترون قادر است باعث ایجاد بی خوابی گردد. همچنین، استروژن خواب را تقویت می نماید و ساعات خوابیدن را بالا برده و تعداد بیداری های ناگهانی بعد از خواب را کم می کند. علاوه بر این، استروژن به تنظیم نمودن دمای بدن کمک می کند؛ بنابراین، کم بودن استروژن باعث اختلال در خواب و بیشتر شدن عرق شبانه می شود. به علاوه، کورتیزول که به دلیل عدم تعادل هورمونی ساخته می شود، خواب را مختل می کند.
ضعف بدنی و خستگی همیشگی: خستگی یکی از شایع ترین علائم تنظیم نبودن هورمون ها مخصوصاً در خانم های یائسه است. کورتیزول، نوعی هورمون است که اکثراً در هنگام استرس در غدد فوق کلیوی ساخته می شود و معمولاً در ایجاد خستگی مؤثر است. سطح کورتیزول به طور مستقیم بر روی ترشح سروتونین (هورمونی که موجب بالا بردن روحیه می شود) تأثیر می گذارد. بر همین اساس، احساس افسردگی و خستگی ممکن است نشان دهنده عدم تعادل هورمونی باشد. همچنین، خستگی قادر است به علت کمبود هورمون تیروئید باشد که سوخت و ساز بدن را تنظیم می کند.
ریختن مو: به طور معمول ریزش مو در میان آقایان شایع تر می باشد، اما امکان دارد یکی از علائم پیش از یائسگی، حاملگی و پس از بارداری در زنان باشد. طبق گزارش انجمن ریزش موی آمریکا، هورمون تستوسترون (هورمون مردانه موجود در خانم ها) با آنزیمی که در فولیکول های مو وجود دارد، تداخل دارد. این هورمون به هورمون مشتق آن دی هیدروتستوسترون تبدیل می شود که این هورمون باعث آسیب و از بین رفتن فولیکول های مو و در نهایت باعث ریزش مو می شود. عدم تعادل هورمونی می تواند سطح تستوسترون را بالا برده و مقدار بیشتری DHT تولید نماید که بالا بودن سطح دی هیدروتستسترون باعث افزایش ریزش مو می شود.
عرق شبانه و گر گرفتگی بدن: احساس یک دفعه و ناگهانی گرما همراه با تعریق و تپش قلب امکان دارد از نشانه های گرگرفتگی باشد؛ ولی عرق نمودن در طول شب بدون هیچ دلیل و علتی به صورت بالقوه می تواند نشانه ای از تعریق شبانه باشد. هیپوتالاموس قسمتی از مغز است که وظیفه حفظ دمای بدن مربوط به آن است. تعادل نداشتن هورمون ها موجب کم شدن سطح استروژن بدن و تولید آن می شود. کاهش سطح استروژن بر روی پیام های عصبی به هیپوتالاموس تأثیر می گذارد و موجب بالا رفتن دمای بدن می شود. هیپوتالاموس برای مقابله نمودن با این شرایط سعی دارد با تعریق بیش از اندازه ی بدن، آن را خنک نگه دارد. براساس یک مطالعه سال 2012 که در مجله بهداشت زنان منتشر شده است سه چهارم از زنان گرگرفتگی و تعریق شبانه را در دوران پیش ازیائسگی تحت تأثیر قرار داده و این از شایع ترین علائم یائسگی می باشد.
افسردگی و مشکلات و ناراحتی های روانی: مطالعات انجام شده نشان دهنده ی این است که خطر افسردگی اساسی در خانم ها در دوران یا بلافاصله پس از یائسگی نسبت به پیش از یائسگی بالا می رود. سروتونین (در غده تیروئید) و اندورفین (در غده هیپوفیز) هورمون های هستند که در بدن باعث بهتر شدن روحیه افراد می شوند. بالا رفتن سطح این دو هورمون می تواند موجب تسکین درد در بدن بشود و این در حالی است که سطح پایین آنها با خطر بروز افسردگی و نوسانات خلقی همراه می باشد.
مشکلات هضم و سوء هاضمه و دیگر ناراحتی های دستگاه گوارش:
یکی دیگر از متداول ترین نشانه های عدم تعادل هورمونی، سوء هاضمه است. همان گونه که می دانید هورمون ها در همه ی عملکردهای بدن مانند هضم نقش اساسی و قابل توجه ای دارند. گاسترین، سکرتین و کولسیستوکینین سه هورمون دستگاه گوارش اند که کمک به تجزیه مواد غذایی کرده و در فرایند هضم غذا نقش قابل توجه دارند. عدم تعادل در هورمون های دستگاه گوارش باعث اختلال در جذب مواد غذایی و سوء هاضمه می شود که با نفخ، گرفتگی شکم، احساس سوزش در معده و حالت تهوع همراه است. علاوه بر این، مطالعات ثابت کرده اند که ناراحتی های دستگاه گوارش مثل درد شکم و نفخ در هنگام قاعدگی و یائسگی زودرس، عمدتاً به دلیل کاهش تولید استروژن و پروژسترون می باشد.
کم شدن میل جنسی: تغییرات هورمونی در زنان علل خصوص بعد از زایمان، پیش از یائسگی و در دوران یائسگی متداول است. تستوسترون به وسیله ی تخمدان های زن ساخته می شود و در میزان میل جنسی آن ها نقش مهمی دارد؛ اما کاهش عملکرد تخمدان ها با بالا رفتن سن و میزان تستوسترون قادر است بر روی میل جنسی زنان تاثیر منفی گذاشته و آن را کاهش دهد. همین هورمون باعث بالا رفتن میل جنسی در مردان می شود بررسی ها نشان می دهد کاهش تستوسترون در مردان منجر به کاهش میل جنسی و اختلال در نعوظ می‌شود. استروژن یکی دیگر از هورمون‌های جنسی است که توسط تخمدان ها ترشح می شود و کاهش استروژن با بالا رفتن سن منجر به جریان خون ضعیف به کلیتوریس و مهبل و خشکی واژن شده و رابطه ی جنسی را برای خانم ها سخت می کند و همچنین پاسخ عصب دستگاه تناسلی و برانگیختگی را مهار می نماید.
هوس های زیاد غذایی: عدم تعادل هورمونی موجب بالا رفتن عملکرد غده آدرنال و در نتیجه ایجاد هوس های غذایی و از طرفی دیگر بالا رفتن سطح کورتیزول می شود. این دو وضعیت به طور همزمان باعث تأثیر بر میزان قند خون ما می شود. میزان قند خون نیز به نوبه خود موجب تحریک گرسنگی زیاد و حتی خستگی می شود. همچنین، عدم تعادل هورمونی باعث کم کاری تیروئید و افت قند خون می شود که می تواند هوس خوردن مواد غذایی و قند بیشتر را تحریک کند. هوس مواد غذایی علائم شایع در دختران قبل از قاعدگی است که بدن آنها دچار تغییرات هورمونی زیادی شده است.
سندرم خشکی چشم: سندرم خشکی چشم هنگامی ایجاد می شود که چشم اشک کافی برای خیس نگه داشتن خودش را تولید نکند. خشکی چشم اغلب ناراحت کننده است و درد دارد و می تواند ناشی از عدم تعادل هورمونی در بدن باشد. هورمون ها به تنظیم عملکرد چشم کمک می کنند و بر سلامت چشم تأثیر می گذارند. تستوسترون (آندروژن) به عملکرد غدد meibomian و lacrimal، واقع در قرنیه کمک می نماید. این غده ها با تنظیم ترشحات اشکی باعث مرطوب نگه داشتن چشم می شوند. عدم تعادل هورمونی و کمبود تولید تستوسترون بدن باعث عدم تحرک این غدد و در نتیجه خشکی چشم می شود. بررسی ها نشان می دهد کمبود مزمن تستوسترون عامل اصلی سندرم خشکی چشم است.
تغییرات پریودی: دوره‌های پریود سنگین یا نامنظم ازجمله عقب افتادن پریود، قطع‌شدن پریود یا زود به زود پریود شدن از نشانه های عدم تعادل هورمون‌های جنسی زنانه می باشد و باید درمان شود.
ناباروری: اختلالات هورمونی تأثیر بسیاری در به وجود آمدن ناباروری زنان دارد. هورمون های زنانه نقش خیلی مهمی در چرخه قاعدگی ایفا می نمایند. نقص در تولید این هورمون ها، میزان تولید، تعادل بین هورمون ها و همچنین نقص در اندام های تولید کننده این هورمون‌ها امکان دارد باعث ایجاد ناباروری زنان گردد.
درمان اختلالات هورمونی در زنان
اگر هر کدام از نشانه ها و علائم اختلالات هورمونی را دارید باید سریعاً به پزشک متخصص غدد مراجعه نمایید و آزمایش های مربوطه را انجام دهید. داروهای بسیاری برای درمان اختلالات هرمونی وجود دارند. اگر مشکل شما هورمون های جنسی تان است، اصلی ترین روش درمان آن هورمون درمانی است که بیشتر شامل استروژن درمانی، استفاده از داروهای پیشگیری از بارداری، استفاده از داروهای ضد هورمون های جنسی مردانه، تستوسترون درمانی و درمان عدم تعادل هورمون های تیروئیدی است که برای تجویز آن ها باید به سراغ پزشک متخصص زنان بروید. تغییر در سبک زندگی، داشتن رژیم غذایی سالم و انجام ورزش هایی مثل یوگا هم در درمان اختلالات هورمونی مؤثر هستند.
