موزه فرش آذربایجان

به گزارش گروه فرهنگی یکتا پرس، موزه فرش باکو (به ترکی آذربایجانی- Azərbaycan Xalça Muzeyi) که در شهر باکو و کشور آذربایجان قرار دارد اولین موزه فرش در آذربایجان و جهان است که در آن بزرگترین مجموعه فرش ها و قالیچه های آذربایجانی با انواع طرح ها، رنگ ها و جنس های متفاوت وجود دارد.

تاریخچه موزه فرش باکو

در بین قرن های 13 تا 14 کالاهای قالی، صنایع دستی و محصولات زیادی در زمینه ی این هنر از آذربایجان به کشور های اروپایی دیگر صادر می شد. این محصولات توجه بسیاری از مصوران اروپایی را به خود جلب کرد تا جایی که نقاشان زیادی در پس زمینه ی نقاشی هایشان از طرح های این قالی ها استفاده کردند.

به طور مثال نقاش معروف هلندی هانس مملینگ در اثر (مریم با نوزاد خود ) از نقوش ظریف و تزئینات لطیف آن در  نقاشی استفاده کرد تا نظر مردم را به سمت این تابلو جذب کند.

در پی این اتفاقات که افراد زیادی به قالی ها و نقش های رو آن ها ابراز علاقه کردند دستور ساخت این موزه از سمت شورای وزیران جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی مورخ 13 مارس سال 67 و توسط دستور شماره 130 صادر شد. نام این موزه بر گرفته از نام طراح معروف فرش، یعنی لطیف کریموف است.

لطیف کریموف دانشمند برجسته، هنرمند و معلم اهل آذربایجان است که تعدادی از آثار او در موزه به چشم می خورد.

نام این موزه از سال 67 تا اکنون سه مرتبه تغییر کرده. در ابتدا یعنی از سال 67 تا 93 با نام موزه دولتی قالی و هنر کاربردی مردمی آذربایجان شناخته می شده. این نام در سال 93 تغییر کرد و تا سال 2014 به نام لطیف کریموف ثبت شد. در انتها این نام نیز تغییر کرد و از سال 2014 موزه فرش جمهوری آذربایجان نامیده شد.

یک شعبه از این موزه در شهر شوشا نیز وجود داشت که در سال 1992 در زمان تسخیر قره باغ کوهستانی توسط ارمنستان بسته شد و فعالیتش را از دست داد، اما این موزه کارش را در باکو و در موزه ی این شهر ادامه داد.

متاسفانه در جریان این حملات تنها بخشی از آثار موزه نجات یافتند و مدیر موزه تنها موفق به خارج کردن 600 اثر شد. این آثار در موزه فرش آذربایجان با نام فرهنگ سوخته به نمایش گذاشته شده است.

مجموعه های موزه فرش آذربایجان

مجموعه فرش های مسطح

فرش های مسطح، مجموعه ای از رواندازها هستند که در آن ها هیچ پرزی به چشم نمی خورد و می توان از دو روی آن ها استفاده کرد. در نخستین مجموعه از موزه، 657 قالیچه، جاجیم، پلاس، گلیم، زیلو و ... در معرض نمایش گذاشته شده که مربوط به قرن های 18 تا 20 میلادی هستند. هر یک از این زیراندازها، بر حسب تکنیک بافت، ساختار ترکیبی، رنگ و تزیینات از یکدیگر متمایز می شوند. به طور مثال پلاس ها و جاجیم ها، زیراندازهایی با نوارهای رنگی با طرح و عرض متفاوت اند که تکنیک بافت ساده ای دارند. گلیم ها را از روی طرح های هندسی شان شناسایی می کنند، چرا که اغلب بر روی آن ها اشکالی 4 تا 6 ضلعی دیده می شود. خوب است بدانید که برای بافت گلیم، تکنیک های پیچیده تری به کار گرفته می شود. زیلوها با گلیم بسیار متفاوت اند و در بافت آن ها، از طرح و نقش های بسیار ریزتری استفاده می کنند. از جمله نقوشی که در زیلوهای آذری به کار می رود می شود به شمایل اژدها مانند، طرح های حیوانی، گیاهان زینتی و ... اشاره کرد.

فرش های مسطح از دیرباز تا به کنون، کاربردهای بسیاری داشته و از آن ها به عنوان زیرانداز، پرده، لباس، رومیزی و ... استفاده می کردند. 

مجموعه فرش های کرک دار

مجموعه فرش های کرک دار، دقیقا همان بخش اصلی موزه بوده که 2323 تخته فرش را در معرض نمایش قرار داده است. قدمت این فرش ها از قرن هفدهم تا بیستم میلادی متفاوت است و در انتها هم می توانید فرش هایی با طرح و نقش مدرن را در میان‌شان ببینید. مجموعه فرش های کرک دار موزه خود به 4 بخش تقسیم می شود: فرش گوبا شیروان، گنجه کازاخ، کاراباخ و تبریز. همچنین در کنار این فرش ها، بخشی نیز به فرش های شرکت معروف «آذرخاچلا» اختصاص دارد. مالکیت این شرکت در اختیار رییس جمهور آذربایجان قرار دارد و محصولاتش به سبک باستانی تولید می شوند.

با نگاهی به تاریخچه فرش های آذری به سرعت متوجه خواهیم شد که این کالا از سالیان پیش نقش پررنگی در زندگی روزمره مردم این دیار داشته است. اگر داخل مجموعه فرش های آذری بگردید، فرش هایی با طرح های تزیینی بسیار متنوعی را خواهید دید که تنوع طرح های‌شان به بیش از 600 عدد می رسند. یکی از قدیمی ترین فرش هایی که در این مجموعه خواهید دید، فرش آژداهالی (اژدها) است که متعلق به قرن هفدهم میلادی‌ست. این فرش ارزشمند را مجموعه داری آمریکایی در سال 2013 به موزه فرش آذربایجان اهدا کرد. 

در بخش فرش های مدرن، آثار قابل توجهی از استادان معاصر آذربایجان را می بینید که از آن جمله لطیف کریموف، کامل علیف، الدار میکاییل زاده و جعفر مجیری هستند. همچنین خوب است بدانید فرش های لچک ترنج، بهار، دنیای حیوانات، شب هجران و صفی‌الدین ارموی از کارهای فاخر لطیف کریموف در این موزه هستند. 

مجموعه ظروف فلزی

پس از گردش مفصلی میان انواع فرش ها و قالیچه ها، حالا می توان با بازدید از این مجموعه، تنوعی ایجاد کنید. مجموعه ظروف فلزی موزه فرش، شامل 1194 قلم می شود که اغلب در دو قرن 19 و 20 تولید شده اند و محصول شهرهایی چون کاراباخ، شیروان، نخجوان و لاهیج هستند. مسگران آذری برای ساخت ظروف مسین از جوشکاری سنتی، چکش کاری های مختلف، ریخته گری و لحیم کاری و ... استفاده می کردند.

در مجموعه ظروف فلزی انواع کوزه، پارچ های بزرگ و کوچک، سطل های مسی، آفتابه، لگن، کاسه، بشقاب، سرپوش ظرف، قابلمه، آبگردان، قندان، کفگیر و گلابدان و ... وجود دارد. در کنار این وسایل که اغلب در حین صرف و یا طبخ غذا کاربرد داشتند، دو شی متفاوت نیز به چشم می خورد؛ بازدید از کلاهخود قرن شانزدهمی و سپر قرن هجدهمی را از قلم نیندازید.

مجموعه بافته ها، لباس محلی و گلدوزی

در این بخش 1200 اثر هنری را خواهید دید که در طی قرن های نوزده تا بیست میلادی تولید شده اند. با گشت و گذار در این بخش، لباس های محلی بخش های مختلف کشور آذربایجان را می بینید که شامل تکه های متفاوتی از پوشاک زنانه و مردانه می شود. دامن، جلیقه، چوقا (نوعی بالاپوش مردانه)، چاقچور (نوعی شلوار زنانه)، شلوار، روبند، چادر، عرقچین و پوشاک بسیاری دیگری در این بخش دیده می شود.

در کنار بازدید از پوشاک محلی، تماشای تزیینات آن ها را از دست ندهید. گلدوزی های آذری را بر روی تمام لباس های محلی خواهید دید و محال است پوشاکی پیدا کنید که به نقش و نگارهای زیبا و ظریف آراسته نشده باشد. اگر به وسایلی چون سفره، پرده، رومیزی، کیسه توتون، جانماز، سجاده  و ... دقت کنید، به غیر از گل دوزی ها، گلابتون دوزی، پولک دوزی، مجوق دوزی را نیز خواهید دید. 

قدیمی ترین شی این بخش تکه پارچه ای متعلق به قرن دوازدهم میلادی است که در طی کاوش های باستان شناسی در منطقه «خارابا گیلان» (Kharaba Gilan) در نخجوان پیدا شد. 

مجموعه زیورآلات 

یکی از غیر منتظره ترین بخش های موزه فرش، مجموعه زیورآلات است که شامل 796 شی از قرن نوزدهم تا بیستم میلادی است. البته تعدادی آثار از دوره برنز نیز در این بخش به چشم می خورد. بد نیست بدانید هنر جواهرسازی از باسابقه ترین و پیشرفته ترین هنرهای آذربایجان است که در هر منطقه روش ها و سنت های مخصوص به خود را دارد.

در این مجموعه نفیس و جذاب، اقلام ارزشمندی قرار دارند که اغلب آن ها زیورآلات مخصوص بانوان هستند. مجموعه ای از گردنبند، گوشواره، دستبند، بازوبند، پابند و ... در کنار شمشیرها و خنجرها و تسبیح ها به نمایش گذاشته شده اند. بد نیست بدانید قدیمی ترین زیورآلات موزه، مربوط به اواخر هزاره دوم پیش از میلاد و عصر برنز هستند. 

یکی از اشیایی که در این بخش توجه را به خودش جلب می کند و در تاریخ آذربایجان نقشی حیاتی داشته، حرز سینه است. این حرزها نقش چشم زخم را داشتند و بسیار مورد استفاده بودند. همچنین در کنار این موارد، می توانید قرآن های کوچک و پول های صدقه را ببینید. بازدید از وسایل زیبایی مانند سرمه دان های جواهرنشان و شیشه های عطر را نیز از قلم نیندازید. 

قدمت آثار موجود در موزه

طبق یافته هایی که از کاوش های باستانی به دست آمده اند، هنر قالی بافی در قلمروی آذربایجان از دوران عصر برنز (دو هزار سال قبل از میلاد) موجود بوده‌ است.

مورخان باستانی چون «هرودوت»، «کلودالیان» و «کسنوفون»، همچنین تاریخ دانان عربی قرون وسطی و «نظامی گنجوی» (قرن 12) و «خاقانی» (قرن 12) ، شاعران آذربایجانی گزارش ‌های زیادی در مورد قالی آذربایجانی مطرح کرده اند.

بسیاری از طرح های مدرن و همچنین سنتی موجود در موزه فرش آذربایجان در یونسکو به ثبت رسیده اند.

انتهای پیام/