به گزارش یکتاپرس شیخ مفید چه کسی بوده است : وقتی مجاهدات علمی علمای پرتلاش شیعه در عصر خفقان حکومت‌های جور را بررسی می‌کنیم، به کنه معنای این حدیث:«إذا کان یوم القیامة جمع الله عز و جل الناس فی صعید واحد و وضعت الموازین فتوزن دماء الشهداء مع مداد العلماء فیرجح مداد العلماء علی دماء الشهداء»(شیخ صدوق، 1413 ق، ص 399) پی می‌بریم.
سرتاسر زندگی بزرگ‌متکلم شیعه، شیخ مفید به جهاد علمی برای اثبات حقانیت شیعه سپری شده است و این مفید امت توانسته با توکل بر خداوند متعال از امتیازات مثبت خود به‌نحو احسن بهره‌برداری کند و همه را خرج دفاع از مکتب مظلوم تشیع نماید.
ایشان توانست از علم وافر، نژاد عربی و سکونت در بغداد(که مهد خلافت عباسی و علمای سنی مقرب نزد دربار بود) به‌عنوان برگ‌های برنده جهت مناظره‌های علنی با بزرگان اهل سنت استفاده کند و خدمات شایانی به مکتب اهل‌بیت(ع) بنماید.
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، در روز یازدهم ذی‌قعده سال 336 یا 338 ق، در قریه«سویقه ابن بصری» از توابع«عکبری» در ده فرسنگی شمال بغداد، نزدیک شهر«دجیل» در یک خانواده اصیل و عمیق در مذهب تشیع- که زندگی آنان مالامال از عشق به اهل‌بیت(ع) بود- دیده به جهان گشود.
آغاز تحصیلات شیخ مفید
شور و عشق فراوان به تحصیل، نشاط و علاقه بسیار به مطالعه، کار را بدانجا رسانید که در پنج‌سالگی برای او از«ابن ابی‌الیاس» اجازه روایت گرفتند.! در سنین هفت هشت‌سالگی، از«ابن سماک» روایت نقل کرد. وی فرزانه‌ای تلاشگر گردید؛ به‌طوری‌که پیش از سن دوازده‌سالگی، از برخی محدثان اخذ روایت کرد و از استاد خویش، شیخ صدوق قبل از بیست‌سالگی حدیث شنید.
محدث بزرگوار، حاج میرزا حسین نوری در اثر گران‌قدرش«خاتمة مستدرک الوسائل» پنجاه تن از استادان شیخ مفید را نام می‌برد. در مقدمه چاپ جدید«بحار الأنوار» این تعداد به 59 تن رسیده است. ممکن است بیش از اینها نیز بوده باشند.
شیخ مفید در نزد اینان که شیعه و سنی و زیدی بوده‌اند، علوم متداول عصر؛ یعنی ادبیات عرب، قرائت، کلام، فقه، اصول، حدیث، تفسیر، رجال و غیره را فراگرفته است. او در هر درسی که شرکت می‌کرد به‌زودی به‌عنوان مستشکلی بارز شناخته می‌شد.اساتید معروف شیخ، همگی از اعاظم فقها و متکلمین و محدثین و رجال نامی بوده‌اند.
شخصیت علمی شیخ مفید چگونه بوده است؟
«مفید، یکی از دانشمندان نامی شیعه و مفاخر عالم اسلام است و دارای خصوصیاتی است که او را از سایر علما ممتاز کرده است.
شیخ طوسی یکی از شاگردان مفید در کتاب«فهرست» می‌گوید: محمد بن محمد بن نعمان، مکنی به ابوعبدالله و معروف به ابن معلم، از متکلمین شیعه است که در زمان او ریاست شیعه به او منتهی شد و در علم و صناعت کلام، مقدم بر دیگران بود و در فقه نیز سرآمد فقهای زمان بوده، مردی سریع الانتقال و بافطانت و حاضرجواب بود و او نزدیک به دویست جلد کتاب کوچک و بزرگ تألیف کرده ...
نجاشی یکی دیگر از شاگردان مفید می‌گوید: فضیلت او در فقه و کلام و روایت، وثاقت و علم مشهورتر از آن است که توصیف شود. آنگاه متجاوز از 170 کتاب از تألیف او را نام می‌برد.
علامه حلی در کتاب«خلاصه» در باره مفید گوید: او از بزرگ‌ترین مشایخ شیعه و رئیس و استاد آنهاست؛ هرکه پس از او آمده از علم او استفاده کرده است.
علامه بحرالعلوم در«فوائد رجالیه» پس از مدح بسیاری از مفید گوید: تمام جهات فضیلت در او جمع شده و ریاست دانشمندان به او منتهی گشت و همگی در علم و فضل و عدالت و وثاقت و جلالتش متفقند. محاسن آن بزرگوار بسیار و مناقبش بیرون از شمار است. مردی بود سریع الانتقال، حاضرجواب، کثیر الروایه، خبیر در شعر و اخبار و رجال و راستگوترین مردم زمان در حدیث، آشناترین آنها در فقه و کلام بوده، هرکه پس از او آمده از او استفاده کرده است.
علامه نوری پس از ذکر کلام بحرالعلوم می‌گوید: به‌ندرت دیده شده که مطلبی از نظر کتاب و سنت و روایت و درایت در باب امامت و بحث‌ها و برهان‌هایی که در این باب ذکر شده در کتب اصحاب باشد که شیخ مفید پیش از آنان در کتب و رسائل خود ذکری از آنها نکرده و یا اشاره بدانها ننموده باشد و همچنین سخنانی که در رد بر شبهات مخالفین و برهم‌زدن اساس استدلال آنها ذکر شده، به‌جز نادری از آنها بازگشت بقیه به سخنانی است که شیخ مفید در این باره فرموده است.
علامه بزرگوار صدر در کتاب«تأسیس الشیعة» گوید: شیخ مفید در تمام علوم در زمان خود بی‌نظیر و یگانه بوده و ریاست شیعه به او منتهی شد ... و در جای دیگر در باره‌اش گوید:«شیخ الشیعة و محیی الشریعة أبوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان مفید ...».
این بود قسمتی از گفتار علمای شیعه در باره شخصیت مفید و اما از نظر دانشمندان اهل سنت:
ابن حجر در کتاب«لسان المیزان» در باره او گوید: او عالم شیعه و دارای تألیفات بسیاری است که به دویست کتاب می‌رسد ... و به سبب عضدالدولة دارای صولتی عظیم بود. در سال 413 از دنیا رفت و هشتاد هزار شیعه جنازه‌اش را تشییع کردند. مردی بود بسیار زاهد و باخشوع و حریص در فراگرفتن علم و دانش. گروه زیادی از او استفاده علمی کردند و خود او در میان شیعه مقام ارجمندی را دارا شد تا بدانجا که گویند بر همه ما منت نهاد.
پدرش در شهر واسط معلم بود و در همان جا نیز به دنیا آمد و در قریه عکبرا کشته شد. گویند: عضدالدوله در خانه مفید به دیدنش می‌آمد، هرگاه بیمار می‌شد عیادتش می‌کرد. ابویعلی جعفری که داماد او بوده نقل می‌کند که: شب‌ها اندکی می‌خوابید، سپس برمی‌خاست و به نماز یا مطالعه و یا درس و یا قرائت قرآن مشغول می‌شد.
یافعی در کتاب«مرآة الجنان» در وقایع سال 413 گوید: در این سال عالم شیعه و امام رافضه، صاحب مصنفات بسیار و بزرگ شیعیان که معروف به مفید و ابن المعلم بود از دنیا رفت. او کسی بود که در علم کلام و فقه و مناظره، گوی سبقت را از دیگران ربوده و با اهل هر مذهبی مناظره و بحث می‌کرد. در دولت آل‌بویه مکانتی عظیم و مقامی ارجمند داشت.
ابن طی گوید: او مردی بود که صدقات و خیرات و خشوعش بسیار و نماز و روزه‌اش زیاد و لباسش زبر و خشن بود.و دیگری گوید: گاه‌گاهی عضدالدوله به دیدن او می‌آمد. بدنی نحیف و رنگی گندمگون داشت. هفتاد و شش سال عمر کرد و بیش از دویست جلد کتاب نوشت. روز فوتش مشهور است؛ در آن روز، هشتاد هزار شیعه او را تشییع کردند و فوت او در ماه رمضان اتفاق افتاد.
ابن کثیر شامی در کتاب«البدایة و النهایة» گوید: محمد بن محمد بن نعمان، ابوعبدالله، معروف به ابن المعلم، بزرگ شیعه و مصنف و مدافع ایشان بود و او کسی بود که سلاطین اطراف بدو معتقد بودند؛ زیرا در آن زمان، میل به مذهب شیعه بسیار شده بود. در مجلس درس او بسیاری از علمای مذاهب مختلفه حاضر می‌شدند.
علامه امینی در«الغدیر» پس از نقل این کلام می‌گوید: از این کلام استفاده می‌شود که او پیشوای ملت مسلمان آن زمان و مورد احترام همگان بوده، نه پیشوای شیعه تنها.
محمد بن احمد ذهبی در کتاب«العبر بخبر من غبر»، در وقایع سال 413 گوید: شیخ مفید، ابوعبدالله، محمد بن محمد نعمان بغدادی کرخی و به ابن المعلم نیز معروف بوده؛ عالم شیعه و امام رافضیان و دارای تصنیفات بسیار بوده است. ابن ابی‌طی در«تاریخ امامیه» گفته است: او شیخ مشایخ این طایفه و زبان گویای شیعه و در علم کلام و فقه و مناظره، رئیس همگان بوده است، با اهل هر مذهب مناظره می‌نمود و در دولت آل‌بویه جلالتی عظیم داشت.
و به‌طور خلاصه شیخ مفید در نظر عموم علمای اسلام مرد دانشمند و بزرگی بود و در علوم مختلف اسلامی، مانند علم حدیث، اصول، فقه، کلام، رجال، ادبیات، متبحر و استاد بوده و دارای عالی‌ترین خصال و ملکات نفسانی بوده است و آنچه ذکر شد نمونه‌ای از سخنان دانشمندان شیعه و سنی است که در توصیف مفید گفته‌اند، ولی حقیقت این است که هیچ‌یک از این سخنان به هر اندازه پرمغز و بلند باشد، باز هم نمی‌تواند مقام ارجمند شیخ مفید را معرفی کند
زیرا کسی که در مدت هفتاد و چند سال که از عمرش گذشت با نبودن وسائل کافی بتواند متجاوز از دویست جلد کتاب در علوم مختلف اسلامی بنویسد و نوشته‌ها و مناظراتش در مباحث امامت و اثبات مذهب شیعه تا بدان پایه باشد که بنا به گفته علامه متتبع حاجی نوری تا این زمان همگی جیره‌خوار خوان او و خوشه‌چین خرمن او باشند.
آن مرد بزرگواری که در مقام خدمت‌گزاری به ساحت قدس حضرت صاحب‌الامر(عج) و آباء گرامش بدان پایه رسد که به نقل طبرسی صاحب کتاب«احتجاج» از میان علمای شیعه به توقیعات شریف از آن ناحیه مقدسه ممتاز گردد و به خطاباتی چون:«سلام علیک أیها الولی المولی المخلص فی الدین المخلص فینا بالیقین ... أدام الله توفیقک لنصرة الحق و أجزل مثوبتک علی نطقک عنا بالصدق»
یا مانند توقیع دیگر:«هذا کتابنا إلیک أیها الأخ الولی المخلص فی ودّنا، الصفی الناصر لنا ... حرسک الله بعینک التی لا تنام».یا مانند توقیع دیگر:«سلام علیک أیها العبد الصالح الناصر للحق الداعی إلیه ...» و امثال این‌گونه کلمات مفتخر گردد و از برکت وجود او بسیاری از گم‌گشتگان وادی ضلالت به شاهراه هدایت راهنمایی شوند و در مرگش دشمنان دین و مذهب اظهار سرور و شادمانی کرده و جشن بگیرند، چنین شخصیت بزرگواری مقامش ارجمندتر و شخصیتش بزرگ‌تر از آن است که با این مختصر بتوان او را معرفی نمود.
خطیب بغدادی در ج 3، صفحه 231 از«تاریخ بغداد» در ضمن ترجمه مفید بدین مطلب اعتراف نموده و ما متن عربی آن را برای اطلاع خوانندگان درج نموده و ترجمه آن را به عهده ایشان واگذار می‌کنیم؛ او در کتاب مزبور تحت شماره 1299 گوید:«محمد بن محمد بن النعمان أبوعبدالله المعروف بابن المعلم شیخ الرافضة و المتعلم علی مذاهبهم، صنف کتبا کثیرة فی ضلالاتهم و الذب عن اعتقاداتهم و مقالاتهم و الطعن علی السلف الماضین من الصحابة و التابعین و عامة الفقهاء و المجتهدین و کان أحد أئمة الضلال، هلک به خلق من الناس إلی أن أراح الله المسلمین منه و مات فی یوم الخمیس ثانی شهر رمضان من سنة ثلاث عشرة و أربعمائة».
خطیب بغدادی در ج 10، صفحه 382«تاریخ بغداد» تحت شماره 5553 در شرح حال عبیدالله بن عبدالله، مکنی به ابوالقاسم خفاف، معروف به ابن النقیب که یکی از فضلای اهل سنت و علمای متعصب ایشان بوده می‌نویسد:«چون خبر مرگ مفید به او رسید از غایت سرور و شادی خانه خود را آراسته ساخت و به اصحاب خود دستور داد که او را تهنیت گویند و به ایشان می‌گفت: اکنون که مرگ شیخ مفید را دیدم دیگر مرگ بر من دشوار نیست»(رسولی محلاتی، ص 17- 22).
